Όταν το Τρίτο Ράιχ κατέκτησε τη Θεσσαλονίκη

H συλλογή του Βύρωνα Μήτου περιλαμβάνει άγνωστες φωτογραφίες από την περίοδο της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα. Ένα τμήμα της, που αφορά τη Θεσσαλονίκη, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Βυζαντινό Μουσείο της πόλης φωτίζοντας άγνωστες πτυχές της κατοχής και ανοίγοντας νέους ορίζοντες για τη διεπιστημονική έρευνα της περιόδου, π.χ. σχετικά με τον ρόλο της προπαγανδιστικής φωτογραφίας στο Γ´ Ράιχ.

Το αρχείο του συλλέκτη αποτελείται από 3000 ιδιωτικές φωτογραφίες γερμανών στρατιωτών, τα αληθινά στοιχεία των οποίων δεν είναι γνωστά διότι οι ίδιοι θέλησαν μεταπολεμικά να κρατήσουν την ανωνυμία τους. Στη φωτογραφία, ο θρυλικός προπολεμικός κινηματογράφος «Πατέ» του Αρών Κοέν, που επιτάχθηκε και μετονομάστηκε σε «Germania» για να παρακολουθούν οι στρατιώτες τα πολεμικά επίκαιρα.

Πολλές από τις ιδιωτικές ερασιτεχνικές φωτογραφίες στρατιωτών των κατοχικών δυνάμεων μοιάζουν σαν να μην έχουν τραβηχτεί εν καιρώ πολέμου. Ειδυλλιακά τοπία πάντα υπό το φως λαμπερού ήλιου παραπέμπουν περισσότερο σε μεμοραμπίλια ταξιδιωτικών περιηγήσεων παρά σε φωτογραφικές καταγραφές πολέμου, μαχών, εγκλημάτων, δυστυχίας.

Σε πολλές από τις φωτογραφίες συναντάμε τον κόλπο του Θερμαϊκού. Το λιμάνι βρισκόταν υπό αυστηρό γερμανικό κλοιό και η παραλία αποτελούσε σημείο συγκέντρωσης των κακακτητών. Ο «τουριστικός χαρακτήρας» των φωτογραφιών προκάλεσε ηθικούς προβληματισμούς στους επιμελητές της έκθεσης, ενώ υπογραμμίζεται ότι το υλικό αυτό πρέπει να ιδωθεί υπό ένα ειδικό ιστορικό και ερμηνευτικό πρίσμα.

Όπως αναφέρει ο καθηγητής Ρολφ Ζάξε, κοινή συνιστώσα της ιδιωτικής φωτογραφίας και της επίσημης προπαγανδιστικής μηχανής παραγωγής εικόνων ήταν μία: Η αποτύπωση, λιγότερο συνειδητά στην πρώτη περίπτωση και περισσότερο συστηματικά και στοχευμένα στη δεύτερη, μιας στρεβλής εικόνας για τη δράση των κατοχικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη και όχι μόνο. Στη φωτογραφία η σημαία του Γ´ Ράιχ στη Λεωφόρο Νίκης.

Καθώς περνούσε ο καιρός και τα ναζιστικά στρατεύματα εδραίωναν την παρουσία τους στη Θεσ/νίκη οι σκιές πολέμου που απαντώνται στις φωτογραφίες της πρώτης κατοχικής περιόδου εξαλείφονται ως διά μαγείας, σημειώνει ο Ρολφ Ζάξε. Τη θέση τους παίρνουν πλασματικές εικόνες μιας φιλήσυχης κατοχικής δύναμης. Εδώ, ναζί στρατιώτες τρώνε στην ταβέρνα «Παλλάς» ενώ οι ντόπιοι απουσιάζουν από το κάδρο.

Η αντίφαση της εικόνας είναι προφανής. Ο αγκυλωτός σταυρός μπροστά από το εικονοστάσι ορθόδοξης εκκλησίας. Πρόκειται για την τέλεση γάμου εξ αποστάσεως (Ferntrauung), συνήθης πρακτική για γερμανούς στρατιώτες και αξιωματικούς των κατοχικών στρατευμάτων. Η φωτογραφία τραβήχτηκε τον Νοέμβριο του 1943 στο επιτεταγμένο Παπάφειο Ορφανοτροφείο, που στέγαζε το Γερμανικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

Μια άλλη συνήθεια ήταν η αποστολή αναμνηστικών φωτογραφιών σε συζύγους και μέλη των οικογενειών τους πίσω στη Γερμανία. Συνήθως ζητούσαν από πλανόδιους φωτογράφους μια λήψη στην παραλία, όπως έκαναν και οι Θεσσαλονικείς, συνοδευόμενη από ρομαντικά τσιτάτα στα ελληνικά. Τα χαμόγελα πλατιά, μόνο η στρατιωτική στολή παραπέμπει στα σκοτεινά χρόνια του πολέμου.