Τί έγιναν οι περιουσίες των Ελλήνων Εβραίων μετά τον πόλεμο;

Σε ένα παλιό αστυνομικό μυθιστόρημα του Γιάννη Μαρή με τίτλο «Ο θάνατος του Τιμόθεου Κώνστα» το έγκλημα πλέκεται και εκτυλίσσεται και περιελίσσεται γύρω από μια συμμορία παλιών Γερμανών ναζί και των Ελλήνων συνεργατών τους που στη μεταπολεμική Ελλάδα ξανασυναντιούνται και προσπαθούν να ανασύρουν από τα παράλια της Δήλου τον θησαυρό των Εβραίων, το χρυσάφι που είχαν κλέψει μαζί τον καιρό του πολέμου από τους Ελληνοεβραίους. Παράξενο θέμα, ασυνήθιστο. Αλλά δεν ήταν μια αλλόκοτη ιδέα του χαρισματικού και σε πολλά πρωτοπόρου συγγραφέα Γιάννη Μαρή. Κάποιος ιστορικός πυρήνας υπάρχει που παραμελήθηκε και ξεχάστηκε μέσα στις τόσες καθαρά ελληνικές έννοιες και τα αιματοβαμμένα ξεκαθαρίσματα μετά τη γερμανική κατοχή και την απελευθέρωση. Και να που αυτή την εβδομάδα στη μεγάλη γερμανική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung διαβάζουμε ένα άρθρο με τίτλο «Λέω την αλήθεια», με θέμα μεταξύ άλλων και τον ιστορικό πυρήνα εκείνης της ευφάνταστης αστυνομικής περιπέτειας του Μαρή.

Επιχωματώσεις της μνήμης

Το εκτενές άρθρο είναι ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη, ρεπορτάζ για ένα επιστημονικό συμπόσιο που έγινε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στα τέλη Μαΐου με θέμα «Η οικονομία της κατοχής και η τύχη των εβραϊκών περιουσιών». Ο αρθρογράφος, πρόκειται για τον βιογράφο του Μίκη Θεοδωράκη Hansgeorg Hermann που έχει ζήσει για χρόνια στην Ελλάδα και σήμερα θητεύει ως ανταποκριτής στο Παρίσι, μέσα από μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης, της Έρικας Κούνιο-Αμαρίλιο, του Μωυσή Μιχαήλ Μπουρλά και της Ρίκας Μπενεβίστε θυμίζει στο γερμανικό κοινό κατ αρχήν το εβραϊκό παρελθόν της πόλης που το 1910 είχε τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη: 110 000 ψυχές. Οι Τούρκοι και οι Έλληνες ήταν τότε μειονότητες. Αλλά μήπως και για το ελληνικό κοινό να έγραφε ο Hansgeorg Hermann πάλι δεν θα όφειλε να μας τα υπενθυμίσει τα ξεχασμένα αυτά στοιχεία μετά από τις τόσες και τόσες επιχωματώσεις των δεκαετιών που πέρασαν, τις αδόκητες επιχωματώσεις του χρόνου αλλά και τις ηθελημένες της μνήμης μας; Ποιος ξέρει σήμερα τι για τη μοίρα των ελληνικών εβραϊκών κοινοτήτων όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη Ρόδο και στην Κω και στην Αθήνα και στα Ιωάννινα και αλλού;

Αντιστάσεις του κοινού;

Αυτή τη μοίρα μας θύμισε μεταξύ άλλων το διήμερο συμπόσιο της Θεσσαλονίκης, όχι μόνο τη δακρύβρεκτη πλευρά της, αλλά κυρίως την άλλη, την εντελώς αποσιωπημένη, που έχει να κάνει με τις υλικές και οικονομικές συνέπειες της εξόντωσης των Ελληνοεβραίων, με τους χαμένους αλλά και τους ωφελημένους, αυτή την πτυχή που έθιξε παλιότερα με τα μέσα της λογοτεχνίας ο Μαρής. Κι εδώ που τα λέμε: παράξενο να διαβάζουμε τόσο αναλυτικά για το συμπόσιο αυτό σε μια γερμανική εφημερίδα. Όχι πως οι εφημερίδες της ελληνικής πρωτεύουσας δεν το ανέφεραν. Οι εφημερίδες της συμπρωτεύουσας όμως, όχι απλά να το αναφέρουν, να το κάνουν θέμα της ημέρας θα περίμενε κανείς. Να υπάρχουν άραγε αντιστάσεις στο κοινό, οι ίδιες αντιστάσεις που διαχύθηκαν στην ατμόσφαιρα όταν η Deutsche Welle to 2005, 60 χρόνια μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, έθιξε σε ειδική εκδήλωση και το θέμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα πλαίσια της 5ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου;

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου