Σε ποιον ανήκει ο αμύθητος θησαυρός του Σαν Χοσέ;

Χρυσός, ασήμι, σμαράγδια – σήμερα ο θησαυρός του Σαν Χοσέ πρέπει να αξίζει αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ. Το ναυάγιο με τον θησαυρό βρίσκεται στις ακτές της Κολομβίας, σε 600 μέτρα βάθος. Τώρα η Κολομβία θέλει να φέρει τον θησαυρό στην επιφάνεια – αν και δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο σε ποιόν ανήκει πραγματικά. Η νομική κατάσταση είναι περίπλοκη. Και ταυτοχρόνως η έκβαση της νομικής διαμάχης είναι κρίσιμη, καθώς αυτή θα αποτελέσει κατευθυντήρια γραμμή και για τα πολλά άλλα ναυάγια που κρύβουν μεγάλους θησαυρούς και περιμένουν να ανακαλυφθούν.

Ένας πολύτιμος θησαυρός χάθηκε μονομιάς

Προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τον πόλεμο με την Αγγλία, που μαινόταν από το 1701 στα πλαίσια του «Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής», τον Ιούνιο του 1708 οι Ισπανοί θέλουν να φέρουν στην πατρίδα τους συνολικά 344 τόνους χρυσών και ασημένιων νομισμάτων και 116 κασόνια με σμαράγδια, θησαυρούς τους οποίους είχαν συλλέξει στις αμερικανικές αποικίες τους.

Για καλό και για κακό ο τεράστιος θησαυρός μοιράστηκε σε περισσότερα πλοία, όπως και στο γαλιόνι Σαν Χοσέ, το οποίο ήταν εξοπλισμένο με 64 κανόνια και αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα πλοία του ισπανικού στόλου. Το Σαν Χοσέ συνοδευόταν από δύο ακόμη γαλιόνια, καράβια της εποχής για υπερπόντια ταξίδια, και περισσότερα από δέκα πολεμικά πλοία για την απόκρουση τυχόν επιθέσεων από Εγγλέζους ή Ολλανδούς κουρσάρους.

Περίπου 30 χιλιόμετρα μακριά από το λιμάνι της Καρταχένα, που σήμερα ανήκει στην Κολομβία, τέσσερα βρετανικά πολεμικά πλοία είχαν στήσει ενέδρα στους Ισπανούς. Κατά τη δεκάωρη ναυμαχία που ακολούθησε το Σαν Χοσέ άρπαξε φωτιά. Προτού οι Εγγλέζοι προλάβουν να κλέψουν το πολύτιμο φορτίο, ο θάλαμος πυρίτιδας εξερράγη και μέσα σε λίγα λεπτά το πλοίο είχε βυθιστεί, παίρνοντας μαζί του και τον θησαυρό και το πλήρωμα. 578 άνθρωποι πνίγηκαν ενώ επέζησαν μόλις 11. Οι Εγγλέζοι κατέλαβαν ένα γαλιόνι, ενώ το άλλο επέστρεψε στην Καρταχένα.

Ένας θησαυρός χαμένος για αιώνες

Για περισσότερα από 270 χρόνια ο θησαυρός βρισκόταν κάπου στα ανοιχτά της Κολομβίας, η οποία δεν είχε τη δυνατότητα να τον αναζητήσει. Έτσι, το 1979 ένας Αμερικανός επιχειρηματίας χρηματοδότησε μία ιδιωτική έρευνα. Η εταιρεία του, η Sea Search Armada (SSA), υπέγραψε σύμβαση με το κολομβιανό κράτος, βάσει της οποίας εξασφάλιζε ένα ικανοποιητικό μερίδιο από τον θησαυρό, σε περίπτωση που κατάφερνε να τον ανασύρει από τον βυθό της θάλασσας.

Και πράγματι τα μέλη της ομάδας κατάφεραν σύντομα να εντοπίσουν το ναυάγιο και να τραβήξουν τις πρώτες φωτογραφίες. Αντί όμως για δόξα και χρήματα, τους περίμεναν συλλήψεις και μπελάδες. Η Κολομβία δεν αναγνώρισε το εύρημα, η εταιρεία θεωρήθηκε πως έψαξε παράνομα για τον θησαυρό και δεν ξεκαθαρίστηκε εάν το ναυάγιο ήταν πράγματι του Σαν Χοσέ.

Μία πολυετής νομική διαμάχη

Η αμερικανική εταιρεία κατέθεσε αγωγή για παραβίαση των όρων της σύμβασης και ακολούθησε μία πολυετής δικαστική διαμάχη. Το 2007 ένα κολομβιανό δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ της SSA. Όμως η Κολομβία άσκησε έφεση κατά της απόφασης το 2011 στις ΗΠΑ – και δικαιώθηκε. Διότι κατά το διεθνές δίκαιο της θάλασσας όλοι οι θησαυροί που βρίσκονται σε απόσταση έως και 12 ναυτικών μιλίων από την ακτή ανήκουν στην αντίστοιχη χώρα. Ήταν όμως αρμόδιο το αμερικανικό δικαστήριο να αποφανθεί επί της συγκεκριμένης υπόθεσης;

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της UNESCO για την προστασία των αγαθών στον θαλάσσιο βυθό ένα τέτοιο εύρημα ανήκει στη χώρα προέλευσης, εν προκειμένω δηλαδή στην Ισπανία. Όμως η Κολομβία δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση αυτή της UNESCO.

Το 2015 η Κολομβία προσέλαβε μία αμερικανική εταιρεία ερευνών, η οποία κατάφερε να εντοπίσει το ναυάγιο κοντά στη χερσόνησο Μπαρού και να το ταυτοποιήσει πέραν πάσης αμφιβολίας βάσει των χαρακτηριστικών κανονιών που έχει το πλοίο. Στις βιντεοσκοπικές καταγραφές φαίνονται καθαρά ανάμεσα στα συντρίμμια του ναυαγίου τα κανόνια, διακοσμημένα με δελφίνια και άλογα, χρυσά και ασημένια νομίσματα και άλλοι θησαυροί, όπως κινεζικές πορσελάνες.

Ένας θησαυρός με πολλούς διεκδικητές

Ο Κολομβιανός πρόεδρος Σάντος διεκδίκησε το εύρημα για τη χώρα του υποστηρίζοντας πως ο θησαυρός θα πρέπει να εκτεθεί σε ένα μουσείο στην Καρταχένα. Ωστόσο και η Ισπανία και η SSA διεκδίκησαν τον θησαυρό. Ένα μέρος του ζητά και η Βολιβία για τους αυτόχθονες Κάρα Κάρα (Qhara Qhara), από τους οποίους κλάπηκαν κάποτε ο χρυσός, το ασήμι και τα σμαράγδια.

Τι δικαιούται όμως ο καθένας; Η Ισπανία, για παράδειγμα, έχει αξίωση μονάχα για τα συντρίμμια του πλοίου, δηλαδή για το ξύλο και τα κανόνια, ή και για το φορτίο του; Είναι κρίσιμο το γεγονός ότι ο κλεμμένος χρυσός και το ασήμι μετατράπηκαν σε νομίσματα; Μήπως οι αξιώσεις της Κολομβίας και των ιθαγενών εξαρτώνται από το γεγονός αυτό; Τι ισχύει για τις κινεζικές πορσελάνες; Ή για τη σύμβαση μεταξύ της SSA και της Κολομβίας;

Η περίπλοκη νομική κατάσταση

Στα γερμανικά υπάρχει η έκφραση «στο δικαστήριο και στην ανοιχτή θάλασσα βρίσκεται κανείς στα χέρια του Θεού». Θέλει να καταδείξει πως η εξέλιξη και η έκβαση μίας δικαστικής διαδικασίας είναι συχνά απρόβλεπτη. Γιατί ακόμη και όταν κάποιος έχει ένα συγκεκριμένο δικαίωμα, αυτό δεν σημαίνει πως θα δικαιωθεί όντως.

Από μία σύγχρονη ηθική σκοπιά φαντάζει ακατανόητο το γιατί η Ισπανία θα πρέπει να ανταμειφθεί κιόλας για τις λεηλασίες που έκανε στη Λατινική Αμερική. Ή το γιατί η Κολομβία έχει παραβιάσει ενδεχομένως μία σύμβαση ή δεν αναγνωρίζει ορισμένες διεθνείς συμβάσεις, αλλά ταυτοχρόνως επικαλείται άλλες κείμενες διατάξεις του διεθνούς δικαίου.

Ενώπιον του δικαστηρίου όμως κρίσιμος είναι ο νόμος, όχι η ηθική. Και δεδομένης της πολυπλοκότητας της συγκεκριμένης υπόθεσης, αλλά και των χρημάτων που διακυβεύονται, η δικαστική διαμάχη μάλλον θα συνεχιστεί για κάμποσα χρόνια ακόμη. Ιδίως επειδή δεν είναι ξεκάθαρο το ποιο δίκαιο ισχύει ή ποιο δικαστήριο είναι αρμόδιο για να κρίνει επί της υπόθεσης – το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας προφανώς δεν είναι.

Η SSA έχει προσφύγει στη Χάγη. Το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΧ) αποτελεί το σημαντικότερο δικαστικό όργανο του ΟΗΕ. Όμως το ΔΔΧ έχει δικαιοδοσία επί διαφορών μεταξύ κρατών – κάτι που δεν συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Η Κολομβία δεν περιμένει

Ενώ όλοι οι εμπλεκόμενοι περιμένουν με αδημονία μία ετυμηγορία, η Κολομβία δημιουργεί νέα δεδομένα προχωρώντας στην ανέλκυση του θησαυρού. Ίσως περάσουν χρόνια μέχρι την έκδοση μίας δεσμευτικής απόφασης, που θα μπορούσε να ισχύει με τη σειρά της και για άλλα ναυάγια και πλοία – πράγμα αναγκαίο σε μία εποχή όπου το κυνήγι θησαυρών έχει γίνει ασφαλέστερο, πιο αποτελεσματικό και πιο προσοδοφόρο. Λέγεται πως μόνο στις κολομβιανές ακτές λέγεται υπάρχουν περισσότερα από 200 ναυάγια.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς