Πώς τα ρωσικά drones κυνηγούν Ουκρανούς αμάχους

Ο Βολοντίμιρ Κίντρατ και η Λιούμποφ, η σύζυγός του, δεν μπορούν πλέον να βγάλουν τον ήχο των ιπτάμενων drones από το κεφάλι τους – ένα μεταλλικό, απειλητικό βουητό που το άκουγαν για ώρες ολόκληρες πριν από μερικούς μήνες. Το είχαν σχεδόν συνηθίσει, όταν δύο μη επανδρωμένα αεροσκάφη με εκρηκτικά επιτέθηκαν ξαφνικά στο σπίτι τους.

«Είδα τα drones να επιτίθενται στο γκαράζ μας», θυμάται ο Βολοντίμιρ Κίντρατ. Η πόρτα του γκαράζ και το αυτοκίνητο της οικογένειας υπέστησαν σοβαρές ζημιές από την επίθεση. «Ήταν λες και οι στρατιώτες έπαιζαν κάποιο videogame», περιγράφει η Λιούμποφ. «Αλλά στην πραγματική ζωή», συμπληρώνει ο Βολοντίμιρ. «Και με ζωντανούς στόχους», προσθέτει η γυναίκα του.

Μετά από αυτό το σοκ ο Βολοντίμιρ και η Λιούμποφ εγκατέλειψαν το Μπέρισλαβ, τη γενέτειρά τους, μαζί με την ενήλικη κόρη τους.

Μεταξύ Σεπτεμβρίου 2023 και Ιουλίου 2024 το Μπέρισλαβ δέχθηκε ξανά και ξανά επιθέσεις από ρωσικά drones – οι ουκρανικές αρχές κατέγραψαν συνολικά 120 επιθέσεις με απολογισμό 16 νεκρούς και περισσότερους από 130 τραυματίες, σύμφωνα με αναφορές των πολιτών.

Η ερευνητική ομάδα της DW πέρασε μήνες αξιολογώντας αναφορές και δημοσίως διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τις ρωσικές επιθέσεις με drones. Στο εγχείρημα αυτό, και ιδίως στην ανάλυση των δεδομένων, η DW είχε τη στήριξη δύο μη κυβερνητικών οργανώσεων: του Eyes-on-Russia-Project του Centre for Information Resilience και της Mnemonic, η οποία προσέφερε πολύτιμα αρχεία σχετικά με την Ουκρανία.

Η ομάδα μας δεν μπόρεσε να διεξάγει έρευνες στο ίδιο το Μπέρισλαβ, καθώς η ουκρανική αστυνομία είχε απαγορεύσει την είσοδο στην πόλη εξαιτίας της διαρκούς απειλής ρωσικής επίθεσης. Από την ανάλυση των δεδομένων πάντως, όπως και από τις συνεντεύξεις με αυτόπτες μάρτυρες και ειδικούς, φαίνεται πως οι Ρώσοι στρατιώτες μπορεί να χρησιμοποίησαν συστηματικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον αμάχων.

Απ' όταν οι Ουκρανοί επανακατέλαβαν το Μπέρισλαβ το φθινόπωρο του 2022, ο ρωσικός στρατός έχει υποχωρήσει στην αντίπερα όχθη του Δνείπερου και από εκεί επιτίθεται στην πόλη με κάθε τρόπο και μέσο. Μεγάλο μέρος του Μπέρισλαβ έχει πλέον καταστραφεί, ενώ οι περισσότεροι από τους άλλοτε 11.000 κατοίκους έχουν εγκαταλείψει την περιοχή – όσοι έχουν μείνει είναι κατά συντριπτική πλειονότητα ηλικιωμένοι άνθρωποι.

Τα «καμικάζι» drones με τεχνολογία FPV

Το αργότερο από το φθινόπωρο του 2023 ο αριθμός των επιθέσεων με drones αυξήθηκε σημαντικά στο Μπέρισλαβ. Σε αυτές χρησιμοποιήθηκαν πρωτίστως τα First Person View (FPV) drones, τα οποία είναι φορτωμένα με εκρηκτικά.

Τα drones αυτά είναι εξοπλισμένα με βιντεοκάμερα. Με τη βοήθεια ειδικών γυαλιών ή μέσω ενός μόνιτορ ο πιλότος ακολουθεί την πορεία τους σε πραγματικό χρόνο, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να παρακολουθήσει από κοντινή απόσταση τον στόχο της επίθεσης και να κατευθύνει το drone με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια.

Αμφότερες οι αντιμαχόμενες πλευρές άρχισαν να χρησιμοποιούν μαζικά τα FPV drones ιδίως από το 2023. «Κάθε στιγμή επιχειρούν πιθανότατα δεκάδες χιλιάδες FPV drones πάνω από την Ουκρανία», επισημαίνει ο Σάμουελ Μπέντετ, μέλος του Προγράμματος Ρωσικών Σπουδών του Center for Naval Analyses, μιας αμερικανικής δεξαμενής σκέψης.

Ο πιλότος του drone μπορεί επιπλέον να επιλέξει είτε να ρίξει τα εκρηκτικά υλικά από κάποια απόσταση είτε να κατευθύνει το drone πάνω στον εκάστοτε στόχο, όπου και αυτό εκρήγνυται.

Drones που κυνηγούν αμάχους

Ο Γιέβχεν, ο οποίος δεν θέλει να αποκαλύψει το επίθετό του, είχε βρεθεί και αυτός στο στόχαστρο ενός ρωσικού drone. Ήταν Ιανουάριος, όταν ο εργαζόμενος της διεθνούς οργάνωσης Παγκόσμια Κεντρική Κουζίνα μετέφερε τρόφιμα στο Μπέρισλαβ. Επιστρέφοντας από την πόλη με το αυτοκίνητό του τον ακολουθούσε ένα drone. «Δεν ξέρω για πόση ώρα με κυνηγούσε», λέει ο Γιέβχεν στην DW, ανακουφισμένος που κατάφερε να ξεφύγει. «Φοβήθηκα πολύ».

Δύο Γάλλοι εργαζόμενοι της ελβετικής οργάνωσης HEKS ωστόσο δεν στάθηκαν τόσο τυχεροί: την 1η Φεβρουαρίου σκοτώθηκαν αμφότεροι από επίθεση drone στο Μπέρισλαβ, ενώ τέσσερις άλλοι άμαχοι τραυματίστηκαν. Και αυτούς τους «κυνηγούσαν drones», όπως ανέφερε ένας από τους επιζήσαντες.

«Τα FPV drones δεν εξαφανίζονται ποτέ, πετούν μονίμως πάνω από την πόλη», λέει ο Βάλερι Μπγιέλι, αναπληρωτής διοικητής της αστυνομίας του Μπέρισλαβ. Ενώ μιλάμε μαζί του σε ένα μικρό χωριό εκτός της εμβέλειας των drones, ο Μπγιέλι εκφράζει μία τρομερή υποψία του: «Στο Μπέρισλαβ κάνουν εξάσκηση – προπονούνται σε βάρος των αμάχων».

Στρατιωτικοί και πολιτικοί στόχοι

Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο απαγορεύει τις στοχευμένες επιθέσεις εναντίον αμάχων. Τόσο οι ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι όσο και οι απλοί στρατιώτες είναι υποχρεωμένοι να διακρίνουν ανάμεσα σε στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους. Και πρέπει ακόμα φυσικά «να λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις, προκειμένου να βλάπτουν όσο το δυνατόν λιγότερο γίνεται τον άμαχο πληθυσμό», τονίζει ο Βρετανός δικηγόρος Γουέιν Τζόρντας, ο οποίος ειδικεύεται στα εγκλήματα πολέμου και προσφέρει νομικές συμβουλές και στην ουκρανική δικαιοσύνη. «Τα drones δεν αποτελούν εξαίρεση».

Όταν πρόκειται για υψηλής ακρίβειας όπλα, όπως τα FPV drones, με τα οποία ο επιτιθέμενος μπορεί να δει καθαρά τον στόχο, «το περιθώριο για ατυχήματα, για τυχαίες βλάβες θα έπρεπε να είναι σαφώς μικρότερο», υπογραμμίζει ο νομικός. Όταν πλήττονται επανειλημμένως από τέτοια όπλα πολιτικοί στόχοι, τότε υπάρχει «μία πολύ πιο ξεκάθαρη βάση για εγκλήματα πολέμου».

Επιθέσεις από την άλλη πλευρά του Δνείπερου

Το ποιος ακριβώς βρίσκεται πίσω από τις επιθέσεις με drones δεν μπορεί να αποδειχθεί πέραν πάσης αμφιβολίας. Λαμβάνοντας όμως υπόψιν τη μέση εμβέλεια και την πιθανή τροχιά πτήσης των drones, η DW μπόρεσε να εντοπίσει από πού εκτοξεύτηκαν κατά πάσα πιθανότητα οι επιθέσεις: από την περιοχή γύρω από τις πόλεις Καχόβκα και Νόβα Καχόβκα, οι οποίες βρίσκονται απέναντι από το Μπέρισλαβ, στην αντίπερα όχθη του Δνείπερου – μία περιοχή όπου βρίσκονται πολλές ρωσικές μονάδες, οι οποίες είναι αποδεδειγμένο πως χρησιμοποιούν drones.

Μία από αυτές είναι η 10η Ειδική Ταξιαρχία, η οποία υπάγεται στη ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών GRU. Αν και λίγα είναι γνωστά για τη δράση της συγκεκριμένης μονάδας, ξέρουμε το εξής: τον περασμένο Ιούνιο η εισαγγελία της Χερσώνας διεξήγαγε έρευνα εναντίον ενός στρατιώτη της ταξιαρχίας, αφ' ότου κατέγραψε μία συνομιλία του στρατιώτη με έναν εκ των ανωτέρων του. Η κατηγορία είναι πως τον Μάιο του 2023 ο στρατιώτης επιτέθηκε σκοπίμως με drone σε δύο αμάχους στην περιοχή του Μπέρισλαβ.

Μία ρωσική μονάδα που επιχειρεί στην Καχόβκα είναι η 205η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία. Τα μέλη της παραδέχονται σε συζητήσεις τους στη γνωστή πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram πως έχουν διεξάγει αρκετές επιθέσεις με drones στο Μπέρισλαβ, με τις περισσότερες από αυτές να έχουν ως στόχους οχήματα. Ένας από τους πιλότους αναφέρει στην ίδια πλατφόρμα πως δεν υπάρχουν καθόλου άμαχοι στην περιοχή. Κατά τον Γουέιν Τζόρντας με αυτό το σχόλιο ο Ρώσος στρατιώτης ενοχοποιεί τον εαυτό του, διότι δείχνει πως δεν προσπαθεί να αποφύγει τις απώλειες αμάχων. Αντιθέτως, de facto «αποφασίζει πως κάθε άτομο αποτελεί έναν θεμιτό στρατιωτικό στόχο».

Κυρώσεις στoυς παραγωγούς drones

Η εταιρεία Aero-Hit παράγει τώρα ένα νέο είδος drone, το "Weles” – το οποίο χρησιμοποιεί δοκιμαστικά μία άλλη ρωσική στρατιωτική μονάδα, το τάγμα εθελοντών BARS-33, που βρίσκεται στην όχθη του Δνείπερου απέναντι από το Μπέρισλαβ και το οποίο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Βλάντιμιρ Ζάλντο, διοικητή των ρωσικών κατοχικών αρχών στη Χερσώνα.

Η παραγωγή γίνεται στο Χαμπάροφσκ, μία πόλη στο Διαμέρισμα της Άπω Ανατολής της Ρωσίας. Η Aero-Hit έχει στενούς δεσμούς με τον Κόνσταντιν Μπάσιουκ, Ρώσο πολιτικό και ένθερμο υποστηρικτή της BARS-33. Ο Μπάσιουκ είναι επιπλέον ο εκπρόσωπος της Χερσώνας, ουκρανικής περιοχής που έχει προσαρτηθεί παράνομα, στο ρωσικό Συμβούλιο της Ομοσπονδίας στη Μόσχα.

Σε βάρος του Ρώσου πολιτικού έχουν επιβληθεί και κυρώσεις από τη Δύση, ενώ τον Ιούνιο το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών επέβαλε κυρώσεις και σε βάρος της Aero-Hit με την αιτιολόγηση πως «τα drones Weles χρησιμοποιούνται εναντίον ουκρανικών στόχων από ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις που βρίσκονται στη Χερσώνα».

Ο επικεφαλής της εταιρείας, Βίκτορ Γιατσένκο, διαβεβαίωσε πάντως πως οι κυρώσεις αυτές δεν πρόκειται να επηρεάσουν την παραγωγή. Κύριος πελάτης για την αγορά αυτών των drones φαίνεται πως είναι το εθελοντικό τάγμα BARS-33. Σε κάθε περίπτωση, όταν η Aero-Hit βρέθηκε αντιμέτωπη με τα πορίσματα της παρούσας έρευνας, η εταιρεία αποκρίθηκε πως είναι «μία μη στρατιωτική επιχείρηση» και πως «δεν συνεργάζεται με το Υπουργείο Άμυνας».

Καμία επίσημη τοποθέτηση

Αν και η εξαγωγή ατράνταχτων συμπερασμάτων είναι αδύνατη, οι έρευνές μας καταδεικνύουν πως οι τρεις προαναφερθείσες στρατιωτικές μονάδες θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνες για τις επιθέσεις με drones στο Μπέρισλαβ.

Η DW ζήτησε από το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας, τους πολιτικούς Βλάντιμιρ Ζάλντο και Κόνσταντιν Μπάσιουκ, το τάγμα εθελοντών BARS-33 και τους διαχειριστές δύο σχετικών καναλιών στο Telegram να πάρουν θέση σχετικά με τα πορίσματα των ερευνών. Κανένας από αυτούς δεν απάντησε τις ερωτήσεις μας.

Σύνταξη: Ματίας Μπέλινγκερ

Factchecking: Μπιργκίτα Σίλκε

Νομικός σύμβουλος: Φλόριαν Βάγκενκνεχτ

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς