Ποιός φοβάται τους δικαστές του Στρασβούργου;

Εδώ και δεκαετίες οι δικαστές του Στρασβούργου αποτελούν το τελευταίο καταφύγιο των κατατρεγμένων, των αδίκως φυλακισμένων και όλων όσων προσφεύγουν στη δικαιοσύνη καυτηριάζοντας παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τί γίνεται όμως όταν κινδυνεύουν οι ίδιοι οι δικαστές; «Το δικαστήριο του Στρασβούργου αντιμετωπίζει πλέον σοβαρούς κινδύνους, μεγαλύτερους από ποτέ» λέει η Μαρία Σάρλαου, συνεργάτις της Amnesty International. Οι πιο σοβαροί κίνδυνοι είναι ο συνεχώς μειούμενος προϋπολογισμός, οι πολιτικές αντιδράσεις ορισμένων κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά και οι αυστηροί δικονομικοί κανόνες που αφήνουν ελάχιστα περιθώρια ευελιξίας.

Η απονομή της δικαιοσύνης γίνεται με αργούς ρυθμούς, ακόμη και στο Στρασβούργο, με αποτέλεσμα να εκκρεμούν σήμερα πάνω από 55.000 υποθέσεις. Μόλις την περασμένη Πέμπτη το δικαστήριο επρόκειτο να ανακοινώσει την απόφασή του για δύο υποθέσεις που χρονολογούνται από το 2008 και το 2011 αντίστοιχα. «Αυτό το δικαστήριο είναι θύμα της επιτυχίας του» λέει ο γερμανός δικηγόρος Ρόλαντ Γκίμπενρατ που έχει εκπροσωπήσει περισσότερους από 150 ενάγοντες. Μόνο το 2017 οι προσφυγές ήταν περισσότερες από 60.000. Τα τελευταία χρόνια τροποποιήθηκε το καταστατικό του δικαστηρίου, ώστε να επιταχυνθεί η απονομή δικαιοσύνης. «Οι αλλαγές έφεραν κάποια αποτελέσματα, τα οποία όμως δεν επαρκούν», εκτιμά ο Γκίμπενρατ.

Υπό ...πτώχευση το Συμβούλιο της Ευρώπης;

Ο γερμανός δικηγόρος επισημαίνει ότι σημαντικό πρόβλημα είναι ο «απελπιστικά ισχνός προϋπολογισμός», ο οποίος για το 2018 ο ανέρχεται 72 εκ. ευρώ, δηλαδή περίπου όσο είχε κοστίσει η σύνοδος κορυφής του G20 στο Αμβούργο. Στο μέλλον δεν προβλέπεται σημαντική αύξηση. Άλλωστε το δικαστήριο του Στρασβούργου είναι θεσμικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο ανέκαθεν αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Πρόσφατα η Ρωσία αποφάσισε να παγώσει τις εισφορές της προς τον διεθνή οργανισμό, ενώ αντίστοιχες απειλές εκτοξεύει η Τουρκία. «Προφανώς υπάρχουν κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης που δεν θέλουν να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα του δικαστηρίου», συμπεραίνει ο δικηγόρος Ρόλαντ Γκίμπενρατ. Στην πραγματικότητα, λέει, το δικαστήριο χρειάζεται διπλάσιο ή τριπλάσιο προϋπολογισμό και πολύ περισσότερους συνεργάτες, προκειμένου να φέρει εις πέρας το έργο του και να εκδώσει απόφαση στις δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις που εκκρεμούν.

Ιδιαίτερα για τους προσφεύγοντες από την Τουρκία το δικαστήριο, πολλές φορές, είναι η τελευταία ελπίδα για μία δίκαιη δίκη. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, το καλοκαίρι του 2016, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βρέθηκαν στη φυλακή. Περισσότεροι από 30.000, μεταξύ αυτών πολλοί δικαστές και δημοσιογράφοι, κατέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με την ελπίδα να δικαιωθούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις η προσφυγή τους κρίθηκε «μη παραδεκτή» χωρίς να εξεταστεί η υπόθεση επί της ουσίας, με την αιτιολογία ότι δεν είχαν εξαντλήσει όλα τα ένδικα μέσα στην Τουρκία. Η αλήθεια είναι ότι αυτό αποτελεί  βασική προϋπόθεση για την προσφυγή στο δικαστήριο του Στρασβούργου. Το ερώτημα βέβαια είναι αν η Τουρκία αποτελεί κράτους δικαίου ώστε να έχει νόημα η εξάντληση των ένδικων μέσων, όταν μάλιστα υπάρχουν πρόσφατα παραδείγματα δικαστηρίων που αρνούνται να εφαρμόσουν αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Τουρκίας.

Σημαντική η επιρροή των δικαστών

Παρά τις όποιες δυσκολίες η συνεργάτις της Amnesty International, Μαρία Σάρλαου, λέει ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διατηρεί το κύρος του. «Οι αποφάσεις του εξακολουθούν να κάνουν τη διαφορά...» επισημαίνει. Αυτό ισχύει για όλα τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Και η Γερμανία καταγράφει καταδικαστικές αποφάσεις, για παράδειγμα για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές. Η Μαρία Σάρλαου επισημαίνει ότι «είναι σημαντική η προστιθέμενη αξία του δικαστηρίου» και λέει ότι για αυτόν ακριβώς τον λόγο ανησυχεί όταν ορισμένες χώρες επιχειρούν να ψαλιδίσουν τις αρμοδιότητές του.

Μερικά παραδείγματα: στην Ελβετία μία πρωτοβουλία πολιτών θέλει να κηρήξει την εθνική νομοθεσία ανώτερη του διεθνούς δικαίου, υποβαθμίζοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο και τον ρόλο του δικαστηρίου. Η πρωθυπουργός της Βρετανίας Τερέζα Μέι έχει δηλώσει από το 2017 ότι, σε περίπτωση που τα ανθρώπινα δικαιώματα εμποδίζουν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, θα πρέπει να τροποποιηθεί η σχετική νομοθεσία. Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται, εδώ και πολλά χρόνια, να εφαρμόσει απόφαση του Στρασβούργου και να απελευθερώσει τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Ιλγκάρ Μαμάντοφ.

Βιολέτα Κουν (DPA), Γιάννης Παπαδημητρίου