Παράνομη η δικαστική μεταρρύθμιση στην Πολωνία

Η απόφαση έγινε γνωστή το απόγευμα της Δευτέρας. Οι δικαστές του Λουξεμβούργου δικαιώνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είχε εκκινήσει διαδικασία επί παραβάσει της Συνθήκης εναντίον της Βαρσοβίας, θεωρώντας ότι η αποκαλούμενη «δικαστική μεταρρύθμιση» παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές του κοινοτικού δικαίου.

Η διαμάχη αφορά κυρίως το πειθαρχικό όργανο του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Πολωνίας, το οποίο ιδρύθηκε το 2018 και αποτελεί τον πυρήνα της δικαστικής μεταρρύθμισης. Ο νέος αυτός θεσμός έχει αποκτήσει ευρείες αρμοδιότητες όσον αφορά τον ορισμό, αλλά και την παύση των δικαστών. Σημειωτέον ότι τα μέλη του πειθαρχικού συμβουλίου διορίζονται από ειδική επιτροπή, η οποία με τη σειρά της ορίζεται από την εθνολαϊκιστική κυβέρνηση του κόμματος «Νόμος και Τάξη» (PiS). Οι επικριτές της δικαστικής μεταρρύθμισης θεωρούν ότι πρόκειται για ξεκάθαρη απόπειρα κρατικής παρέμβασης στη λειτουργία της Δικαιοσύνης.

Μακροχρόνια νομική αντιπαράθεση

Ήδη τον Ιούλιο του 2022 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε κρίνει παράνομη τη θέσπιση του νέου πειθαρχικού οργάνου, αναγκάζοντας την πολωνική κυβέρνηση να προβεί σε αλλαγές της σχετικής νομοθεσίας το 2019. Η απόφαση της Δευτέρας αφορά τη νέα νομοθετική πρωτοβουλία της Βαρσοβίας. Η Κομισιόν στηλιτεύει κυρίως τις ευρύτατες αρμοδιότητες του πειθαρχικού οργάνου, το οποίο δικαιούται να αποφανθεί για μία σειρά ζητημάτων που άπτονται της εργατικής νομοθεσίας, να επεμβαίνει σε ποινικές υποθέσεις, να αποφασίζει τη συνταξιοδότηση μεμονωμένων δικαστών. Όλα αυτά, εκτιμά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, δεν εκπληρώνουν τα ελάχιστα προαπαιτούμενα για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης.

Επιπλέον, η πολωνική νομοθεσία «είναι αυμβίβαστη με τις εγγυήσεις πρόσβασης σε ένα ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο», τονίζουν οι δικαστές του Λουξεμβούργου. Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνουν, οι ίδιοι οι Πολωνοί δικαστές αποθαρρύνονται να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επικαλούμενοι το κοινοτικό δίκαιο, εάν το επιθυμούν, καθώς, σε αυτή την περίπτωση μπορεί να απειληθούν με κυρώσεις εντός συνόρων.

Συν τοις άλλοις, επισημαίνει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ο εθνικός δικαστής θα πρέπει να έχει την αρμοδιότητα να κρίνει, κατά περίπτωση, εάν κάποιο άλλο δικαστήριο μπορεί να διασφαλίσει με πιο αποτλεσματικό τρόπο τις εγγυήσεις νομικής προστασίας που παρέχει το ευρωπαϊκό δίκαιο. Παράνομη κρίνεται, τέλος, και η υποχρέωση για τον εθνικό δικαστή να δημοσιοποιεί στο Ίντερνετ τη συμμετοχή και δραστηριοποίησή του σε πολιτικά κόμματα, ιδρύματα και κάθε είδους συλλόγους.  

Ποινές εκατομμυρίων για την Πολωνία

Τον Οκτώβριο του 2021 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε επιβάλει στην Πολωνία πρόστιμο ενός εκατομμυρίου ευρώ την ημέρα, προκειμένου να την αναγκάσει να τερματίσει τις δραστηριότητες του πειθαρχικού συμβουλίου, όπως αυτές προβλέπονταν στην αρχική νομοθεσία του 2018. Με τις μεταγενέστερες αλλαγές στη νομοθεσία, το πρόστιμο μειώθηκε στις 500.000 ευρώ την ημέρα. Ωστόσο όλα αυτά τα πρόστιμα δεν έχουν πληρωθεί. Ο Τζον Μορίιν, καθηγητής Νομικής στο πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν, στην Ολλανδία, εκτιμά ότι οι συνολικές οφειλές της Πολωνίας ανέρχονται πλέον σε 563 εκ. ευρώ.

Από τη στιγμή που η Βαρσοβία δεν πληρώνει, η Κομισιόν αρχίζει να ενεργοποιεί την αποκαλούμενη διαδικασία «off-setting». Αυτό σημαίνει ότι χρήματα του προστίμου παρακρατούνται από τα ευρωπαϊκά κονδύλια που δικαιούται η Πολωνία, για παράδειγμα από το Ταμείο Ανάκαμψης. Η απόφαση της Δευτέρας δεν επιβάλλει πάντως νέο πρόστιμο στην πολωνική κυβέρνηση.  

Εύσημα στις Βρυξέλλες, οργή στη Βαρσοβία

Η Κομισιόν φαίνεται ικανοποιημένη με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. «Σήμερα είναι μία σημαντική ημέρα για την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης στην Πολωνία», δηλώνει ο Επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέ Ρέιντερς, μέσω Twitter. Αντιθέτως, έντονη είναι η αντίδραση της πολωνικής κυβέρνησης. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Ζμπίγκνιου Ζόμπρο χαρακτηρίζει «διεφθαρμένο» το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και υποστηρίζει ότι οι αποφάσεις του υπαγορεύονται από τους πολιτικούς και παραβιάζουν το κοινοτικό δίκαιο.

Για τον καθηγητή Τζον Μορίιν η κεντρική ιδέα της τελευταίας απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι η εξής: «Ασφαλώς μπορούν και οι δικαστές να ελέγχονται πειθαρχικά, αλλά μόνον από εκείνους που είναι εξίσου ανεξάρτητοι όσο και οι δικαστές, δηλαδή από άλλους δικαστές».

Πάντως όλα δείχνουν ότι θα έχει συνέχεια η «κόντρα» ανάμεσα στις Βρυξέλλες και την πολωνική κυβέρνηση. Ήδη τον Φεβρουάριο η Κομισιόν είχε γνωστοποιήσει την απόφασή της να προσφύγει εκ νέου στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Βαρσοβίας για τις αρμοδιότητες του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας. Το 2021 οι Πολωνοί δικαστές είχαν αμφισβητήσει την υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου έναντι της εθνικής έννομης τάξης.

Επιπλέον η Κομισιόν έχει εκφράσει την «έντονη ανησυχία της» για τη νέα πολωνική νομοθεσία που επιχειρεί να περιορίσει τη «ρωσική επιρροή» στην Πολωνία. Η αντιπολίτευση εκτιμά ότι απώτερος στόχος της πολωνικής κυβέρνησης είναι να παροπλίσει τον πρώην πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος θα είναι και ο κυριότερος αντίπαλός της στις βουλευτικές εκλογές του φθινοπώρου.

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου