Ο Ευριπίδης για το άσυλο

Η πρόσφατη κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου υποδηλώνει μαζί με τόσα άλλα το τέλος της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα, είναι στην ουσία της έκφραση αυτοπεποίθησης της δημοκρατίας. Το πανεπιστημιακό άσυλο που θεσπίστηκε το 1982 ήταν τότε μια διατράνωση δημοκρατίας, τότε που ήταν ακόμα νωπές οι μνήμες της εισβολής των τανκς της δικτατορίας στο Πολυτεχνείο. Η κατάργησή του σήμερα είναι σύμβολο χειραφέτησης της δημοκρατίας από τις φοβίες της ανατροπής της.

Η εξέλιξη αυτή δεν άφησε αδιάφορο τον γερμανικό τύπο που εξακολουθεί να παρακολουθεί στενά τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, αυτή την ωραία και μοιραία χώρα. Η Frankfurter Allgemeine Zeitung μάλιστα δημοσίευσε αυτές τις μέρες μιαν αναλυτική αναδρομή στο άσυλο κατά την αρχαιότητα που υπογράφει ο Uwe Walter, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Bielefeld.

Ο προβληματισμός του Ευριπίδη

Στην αρχαιότητα λοιπόν έβρισκαν κατ' αρχήν άσυλο στον βωμό ή τον ναό οι ικέτες που προσέτρεχαν εκεί για λατρευτικούς λόγους. Πολύ γρήγορα το άσυλο διευρύνθηκε και περιέλαβε και όσους προσέφευγαν για να σωθούν από μια έκδηλη αδικία. Πάντως δεν ήταν τόπος καταφυγής για μπατίρηδες που τους κυνηγούσαν οι δανειστές τους ή για μοιχαλίδες που τις κυνηγούσε ο άντρας τους.

Και τότε όμως η κατάχρηση του ασύλου προκαλούσε αντιδράσεις. Αρκεί να θυμηθούμε τι λέει σε κάποιο σημείο του Ίωνα του Ευριπίδη ο ήρωας, εδώ στην κλασική μετάφραση του Πολύβιου Δημητρακόπουλου:

«Αλλοίμονο! είνε σκληρό: οι νόμοι που έχουν δώση
εις τους ανθρώπους οι θεοί, σοφώτεροι δεν είνε.
Δεν έπρεπε οι άδικοι να πιάνουν τους βωμούς τους,
αλλά να διώχνωντ' από κει· ποτέ καλό δεν είνε
να ακουμπάη στους θεούς το πονηρό το χέρι,
και μοναχά οι δίκαιοι που είν' αδικημένοι
έπρεπε να καθίζουνε, και όχι νάνε ίσοι
ο δίκαιος κι' ο άδικος εις τους θεούς μπροστά.»

Παρόμοια προβλήματα αντιμετώπιζε και η Ρώμη, με σκλάβους που την είχαν κοπανήσει, απελπισμένους οφειλέτες και φυγάδες εγκληματίες. Κάποια στιγμή οι Ρωμαίοι είδαν και απόειδαν και με απόφαση της Συγκλήτου ελέγχθηκαν και αξιολογήθηκαν όλοι οι τόποι της αυτοκρατορίας που θεωρούνταν «άσυλοι», με αποτέλεσμα να περιοριστούν σημαντικά.

Ένα αδειανό πουκάμισο

Τώρα και για να επανέλθουμε στα καθ' ημάς, το πανεπιστημιακό άσυλο στην Ελλάδα υπήρξε μια διεθνής πρωτοτυπία, μια παραφυάδα της μεταπολεμικής καχεκτικής δημοκρατίας μας. Στον 21ο αιώνα όμως δεν είχε πια ούτε ουσιαστική ούτε συμβολική σημασία, είχε καταντήσει χωρίς το ιστορικό του εκτόπισμα ένα αδειανό πουκάμισο.

Ας δούμε πώς σχολιάζει καταληκτικά την κατάργησή του ο Γερμανός ιστορικός: «Όποιος στο σημερινό φιλελεύθερο κράτος δικαίου που στηρίζεται συνειδητά από τους πολίτες του επιτρέπει ή και προωθεί με πολιτικές δικαιολογίες τη δημιουργία ζωνών, στις οποίες ισχύει ένα διαφορετικό δίκαιο, υποσκάπτει αυτό το κράτος κι εκτός αυτού προδίδει ακριβώς τους αδύναμους. Αυτό ισχύει για παράδειγμα σε δρόμους ορισμένων μεγαλουπόλεων, όπου τα όργανα της τάξεως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα κατά των τοπικών αρχηγών. Το ίδιο ισχύει και για το πανεπιστήμιο που είναι ένα κοσμικό πεδίο της επιστήμης. Στο πανεπιστήμιο ισχύει η ελευθερία του λόγου, στα πλαίσια εννοείται της έννομη τάξης. Ένα διευρυμένο προνομιακό καθεστώς, το πανεπιστήμιο δηλαδή σαν χώρος υπό ειδικό νομικό καθεστώς, εντός του οποίου η αστυνομία και η εισαγγελία δεν έχουν καμιά αρμοδιότητα, θα το οδηγούσε κατευθείαν πίσω στον μεσαίωνα.»

Σπύρος Μοσκόβου