Μεταξύ ενημέρωσης και προπαγάνδας

Μόνο στο Υoutube, αν βάλει κανείς ως λήμμα τη λέξη «Ουκρανία» θα βρει 9 εκατομμύρια βίντεο, με την ουκρανική γραφή 15 εκατομμύρια. Πρόκειται για φιλμ ερασιτεχνών που έχουν όμως τεράστια απήχηση. Συχνά οι λήψεις είναι συγκλονιστικές. Τελευταία μεγάλη διάδοση είχε ένα βίντεο από επίθεση σε νοτιοδυτική συνοικία της πόλης Ντόνατσκ με 9 νεκρούς. Έβλεπε κανείς εικόνες από κατεστραμμένα σπίτια, καθώς και ένα παροπλισμένο σχολείο. «Το δυτικό τμήμα της Ουκρανίας θα πρέπει να δει αυτές τις σκηνές, όπως και η Ρωσία», ακούγονταν η φωνή του κινηματογραφιστή. «Δεν πρόκειται ούτε για ρωσική τηλεόραση ούτε για ρωσική ή ουκρανική. Εγώ, απλός άνθρωπος και απόφοιτος αυτού του σχολείου, σας δείχνω την αλήθεια».

Τα κοινωνικά μέσα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή. Δεν πρόκειται για μια ακόμη πηγή μέσα σε ένα γενικευμένο αλαλούμ ενημέρωσης, αλλά αλλάζουν τον τρόπο εργασίας των παραδοσιακών ΜΜΕ», υποστηρίζει ο Αντρέι Κουρκόφ, συγγραφέας και πρώην συντάκτης εφημερίδας. Όπως και σε όλες τις άλλες χώρες, έτσι και στην Ουκρανία επιτελέστηκε μια επανάσταση στην ενημέρωση: οι εφημερίδες διαβάζονται μόνο από ηλικιωμένους, οι οποίοι προτιμούν μάλιστα αυτές που διανέμονται δωρεάν. «Οι εφημερίδες δεν διαδραματίζουν πλέον κανένα ρόλο», υπογραμμίζει ο Κουρκόφ σε συνέντευξη στη DW.

Ενημέρωση και κινητοποίηση

Αντίθετα η τηλεόραση με τους μεγάλους σταθμούς «InterTV» και « Ένα συν Ένα» παραμένει στην πρώτη θέση σύμφωνα με μελέτη του International Republic Institute, μια αμερικανική μη κερδοσκοπική οργάνωση. Εκείνο που προσελκύει τους ουκρανούς τηλεθεατές περισσότερο είναι τα πολυάριθμα τοκ σοόου με φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό. Όπως επισημαίνει ο Κουρκόφ «οι νέοι και αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους σύγχρονους διαβάζουν ειδήσεις στο διαδίκτυο, αποκλειστικά στα ρωσικά και στα ουκρανικά». Οι ξένοι τηλεοπτικοί σταθμοί δεν λαμβάνονται καν υπόψη. «Στους νέους τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης παίζουν μεγαλύτερο ρόλο από την τηλεόραση» λέει ο Κουρκόφ.

Επιπλέον, υπάρχουν ενημερωτικοί σταθμοί που προβάλουν ερασιτεχνικά βιντεάκια από το Υoutube στις ειδήσεις τους. Όπως και στις αφρικανικές χώρες τα βιντεάκια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την κινητοποίηση του πληθυσμού και για εκκλήσεις προς τη διεθνή κοινή γνώμη κυρίως στην περίοδο από τον Νοέμβριο του 2013 μέχρι το τέλος Απριλίου του 2014. Τα δυτικά μέσα παίρνουν τις αναρτήσεις στο Facebook και στο Twitter ως πηγή ενημέρωσης.

Λανθασμένες πλοηροφορίες

Αλλά όπως και στα παραδοσιακά μέσα, έτσι και στο διαδίκτυο μπορεί να γίνει προπαγάνδα, προειδοποιούν οι ειδικοί. Σύμφωνα με μία μελέτη του International Republic Institute το 42% των ερωτηθέντων εμπιστεύεται το διαδίκτυο. Χρειάζεται όμως προσοχή. Στο Vkontakte, ένα είδος ρωσικού Facebook, αναρτώνται πολλές λανθασμένες πληροφορίες, όπως επιβεβαίωσαν ειδήμονες στο τελευταίο Global Media Forum της Deutsche Welle. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανάρτηση στο Vkontakte φωτογραφίας ενός- υποτίθεται- βομβαρδισμένου οικοδομικού συγκροτήματος στο Σλαβιάνσκ, ενώ στην πραγματικότητα επρόκειτο για σιδηροδρομικό δυστύχημα στο Κεμπέκ του Καναδά. Πάντως, για τον δημοσιογράφο Κουρκόφ το πρόβλημα δεν είναι και τόσο μεγάλο. «Υπάρχουν πολλοί έμπειροι χρήστες που ξέρουν να ξεχωρίζουν», υποστηρίζει.

Stephanie Höpner/Ειρήνη Αναστασοπούλου