Ιορδανία: Εντείνεται ο ανταγωνισμός μοναρχίας-ισλαμιστών

Το «Μέτωπο Ισλαμικής Δράσης» των Αδελφών Μουσουλμάνων, η μέχρι σήμερα μεγαλύτερη αντιπολιτευτική παράταξη, αναδείχθηκε πρώτο κόμμα στις βουλευτικές εκλογές της 10ης Σεπτεμβρίου στην Ιορδανία. Συγκέντρωσε 31 από τις συνολικά 138 έδρες του Κοινοβουλίου, τριπλασιάζοντας την δύναμή του σε σχέση με την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση το 2020. Αποκωδικοποιώντας τα αποτελέσματα, είναι γεγονός ότι οι φετινές εκλογές διαφέρουν σημαντικά από τις προηγούμενες.

Συγκεκριμένα, οι εκλογές της 10ης Σεπτεμβρίου προβάλλονταν από την ιορδανική μοναρχία ως «η απαρχή ενός σημαντικού κεφαλαίου για τον κοινοβουλευτισμό», και αυτό επειδή είχαν ενταχθεί σε ένα μακρόπνοο «σχέδιο εκμοντερνισμού του ιορδανικού πολιτικού συστήματος», όπως χαρακτηρίζεται από τα τοπικά μέσα, που άρχισε να προετοιμάζεται ήδη από το 2020. Εκείνη τη χρονιά ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’ συνέστησε μία 92μελή επιτροπή εμπειρογνωμόνων, η οποία το 2021 συνέταξε ένα σχέδιο τριών σταδίων, με στόχο την αναδιαμόρφωση των πολιτειακών θεσμών, θέλοντας να πλησιάσει τα πρότυπα των σύγχρονων βασιλευομένων κοινοβουλευτικών δημοκρατιών της Δύσης. Ωστόσο, εκφραστές της αντιπολίτευσης επέκριναν τη συνταγματική αναθεώρηση που πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά και η οποία εισήγαγε περαιτέρω υπερεξουσίες του Βασιλιά Αμπντάλα Β’ με κυριότερη την δυνατότητα να διορίζει και να παύει ανώτατους δικαστικούς κάθε βαθμίδας και κλάδου.

Έτσι, οι αλλαγές στον εκλογικό νόμο που διασφάλισε την μείωση του ηλικιακού ορίου εκλογιμότητας (από τα 30 στα 25 έτη) και την υποχρεωτική κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των γυναικών και των μειονοτικών ομάδων, χαρακτηρίστηκαν από τους επικριτές του Παλατιού ως ανούσιες παρεμβάσεις καθαρά επικοινωνιακού χαρακτήρα. Παρ’ όλα αυτά, η διευκόλυνση των διαδικασιών για τη σύσταση πολιτικών κομμάτων -ένα ζήτημα που απασχολεί για δεκαετίες την τοπική κοινή γνώμη- αναμφίβολα συνιστά βήμα προόδου.

Αυξημένη προσέλευση, διφορούμενες ενδείξεις

Το ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές ανήλθε φέτος στο 32,25%, σημειώνοντας αύξηση κατά 2% από τις εκλογές του 2020 – ένα δεδομένο που προφανώς σχετίζεται και με τους 600.000 ιορδανούς πολίτες που ψήφισαν φέτος για πρώτη φορά. Αναμενόμενο ήταν το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής που σημειώθηκε στην παραδοσιακά φιλομοναρχική πόλη Κάρακ (61,73%).

Αντιθέτως, εντύπωση προκαλεί η χαμηλότερη προσέλευση που σημειώθηκε στο Μπάσμαν, το πολυπληθέστερο και οικονομικά ασθενέστερο 2ο διαμέρισμα του Αμμάν, με ποσοστό συμμετοχής 18,29%. Από την άλλη, ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι μόνο δύο από τα 38 εγγεγραμμένα πολιτικά κόμματα της χώρας αποφάσισαν να μην συμμετέχουν στις φετινές εκλογές. Σημαντικό είναι ότι το «Μέτωπο Ισλαμικής Δράσης» που εκφράζει τις θέσεις των Αδελφών Μουσουλμάνων, αποφάσισε να μην μποϋκοτάρει τις εκλογές. Πρόκειται για μία εξέλιξη που ενισχύει τον πολιτικό πλουραλισμό, πλην όμως δεν καθησυχάζει το μοναρχικό κατεστημένο υπό την εξής έννοια: το νέο θεσμικό πλαίσιο του 2021 ενθαρρύνει τη σύσταση πολιτικών κομμάτων, χωρίς όμως να καταφέρει να συσπειρώσει τα πολλά, μικρά και προσωποπαγή φιλομοναρχικά κόμματα κάτω από την ομπρέλα ενός ενιαίου «φιλομοναρχικού» κομματικού σχηματισμού – έναν στόχο που προφανώς επιδιώκει η ιορδανική μοναρχία εδώ και χρόνια.

Η πανδημία προώθησε τα σχέδια του Παλατιού

Από τη σύσταση του ιορδανικού κράτους, η δυτικότροπη τοπική μοναρχία επιδιώκει να εκκοσμικεύσει όσο μπορεί τον πολιτικό χάρτη και να θέσει σε ανεκτά επίπεδα το πηγαίο τοπικό θρησκευτικό αίσθημα. Παράλληλα όμως, έχοντας επίγνωση ότι η πλειοψηφία των πολιτών της χώρας είναι παλαιστινιακής καταγωγής με έντονη προσφυγική μνήμη, το ιορδανικό βαθύ κράτος επιδιώκει να καλλιεργήσει και να ενισχύσει μία διακριτή «ιορδανική» ταυτότητα, στο μέτρο πάντα του δυνατού.

Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο η πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση, όσο και το νέο «σχέδιο ενίσχυσης του κοινοβουλευτισμού» προωθήθηκαν κατά την διετία 2020-2021, εν μέσω πανδημίας. Εκείνη την περίοδο ο κρατικός μηχανισμός κατάφερε να πείσει τους πολίτες ότι είναι ικανός να ελέγξει την κατάσταση. Η ευρεία επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας συνοδεύτηκε με την πρωτόγνωρη εικόνα των στρατιωτών να προσφέρουν φαγητό και είδη πρώτης ανάγκης σε κάθε σπίτι, πόρτα-πόρτα, αυξάνοντας κατακόρυφα την δημοτικότητα «της στολής». Με αυτόν τον έμμεσο τρόπο, ο ‘εκκοσμικευμένος’ χαρακτήρας της ιορδανικής μοναρχίας επιβλήθηκε έναντι πάσης φύσεως ισλαμιστικών αντιεβολιαστικών απόψεων, αξιοποιώντας παράλληλα τα πολλά νοσοκομεία και φαρμακεία της χώρας -δεδομένου ότι το Αμμάν κατάφερε τις τελευταίες δεκαετίες να καθιερωθεί ως ο κύριος προορισμός ιατρικού τουρισμού για τον αραβικό κόσμο. Έτσι, κατά την διετία 2020-2021 η ιορδανική μοναρχία αισθάνθηκε επικοινωνιακά ενισχυμένη να προωθήσει τις δικές της προτεραιότητες, ιδεολογικές και πολιτικές.

Η επικοινωνιακή ευφορία ενισχύθηκε και μετά την πανδημία. Το Παλάτι καλλιέργησε την δημόσια εικόνα του Πρίγκιπα Διαδόχου Χουσεΐν, τονίζοντας ότι έχει επίγνωση της ειδικής ευθύνης του ιορδανικού θρόνου για την προστασία των Προσκυνημάτων της Ιερουσαλήμ. Ο γάμος του γιορτάστηκε με κάθε επισημότητα, ως επίσης και ο γάμος της αδελφής του Ιμάν με νεαρό επιχειρηματία ελληνικής καταγωγής. Τέλος, ο επεισοδιακός κατ’ οίκον περιορισμός του αμφιλεγόμενου Πρίγκιπα Χάμζα τον Απρίλιο του 2021, ενίσχυσε το γόητρο της βασιλικής οικογένειας – με την ισλαμιστική αντιπολίτευση να παραμένει προσεκτικά αμέτοχη.

Το Παλαιστινιακό και η ιορδανική πραγματικότητα

Ωστόσο, ο πόλεμος που ξέσπασε στη Γάζα, επανέφερε στην επικαιρότητα όλα όσα η ιορδανική μοναρχία θα ήθελε να ξεχάσει. Η ανοιχτή πληγή του Παλαιστινιακού συντάραξε τη χώρα με μαζικές διαδηλώσεις και οι υποψήφιοι του «Μετώπου Ισλαμικής Δράσης» επέκριναν την ιορδανική Realpolitik των λεπτών ισορροπιών.

Τους τελευταίους μήνες εκφράστηκαν σκέψεις που πρότειναν την αναβολή των βουλευτικών εκλογών της Τρίτης. Παρ’ όλα αυτά, η ιορδανική μοναρχία προτίμησε να μην τις αναβάλει αλλά να σφυγμομετρήσει την κοινή γνώμη μέσω των μηνυμάτων της κάλπης.