Η παραπληροφόρηση για τους πρόσφυγες

«Ανοίγουμε τις πύλες» ανακοίνωσε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κι έκτοτε χιλιάδες μετανάστες έχουν πάρει το δρόμο προς το συνοριακό πέρασμα του Παζάρκουλε κοντά στην Αδριανούπολη. Εκεί πολλοί προσπάθησαν να περάσουν τα σύνορα, υπήρξε αναταραχή. Η ελληνική αστυνομία δεν άφησε κανέναν να περάσει χρησιμοποιώντας δακρυγόνα και εκτοξευτήρες νερού. Έλληνες παρατηρητές αναφέρουν ότι και η τουρκική πλευρά έκανε χρήση δακρυγόνων. Την ίδια ώρα δραματικές είναι οι εικόνες παιδιών και γυναικών, που προσπαθούν να ξεφύγουν από τους καπνούς. Εικόνες με βάρκες που μεταφέρουν πρόσφυγες στο Αιγαίο και απωθούνται από την ελληνική ακτοφυλακή κάνουν τον γύρο του κόσμου. Ξυπνούν εικόνες από την καυτή φάση του προσφυγικού όταν κάποιες μέρες έφταναν στην Ελλάδα ακόμη και 10.000 πρόσφυγες.

Η υπερβολή ως πολιτικό εργαλείο

Η εικόνα μιας ανθρωπιστικής καταστροφής χρησιμοποιείται προς το συμφέρον τόσο της τουρκικής όσο και της ελληνικής κυβέρνησης, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιούν την αναταραχή στα ελληνοτουρκικά σύνορα για εσωτερικούς, πολιτικούς σκοπούς – Μια τουρκο-ελληνική μάχη προπαγάνδας έχει ξεκινήσει. Η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει τα γεγονότα όσο το δυνατόν πιο δραματικά. Οι Έλληνες προσέφεραν υποτίθεται "γενναιόδωρα προστασία στους τρομοκράτες της απόπειρας πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Η ίδια κυβέρνηση πυροβολεί τώρα αθώους πρόσφυγες. H Ελλάδα δεν θα αποτινάξει πια ποτέ αυτό το ιστορικό όνειδος», ανέφερε σε tweet o υπ. Βιομηχανίας Μουσταφά Βαράνκ. Στην πρώτη γραμμή όμως της παραπληροφόρησης βρίσκεται ο υπ. Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϋλού, ο οποίος ανεβάζει συχνά tweet αναφορικά με τα γεγονότα στα σύνορα. «Σήμερα στις 11 το πρωί προστέθηκε ένας ακόμη νεκρός. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνεχίζονται». Αυτές οι πληροφορίες δεν επιβεβαιώνονται από ελληνικά ΜΜΕ και χαρακτηρίζονται «fake news».

Ο Σοϋλού αναφέρεται επίσης συχνά μέσω twitter στον αριθμό των μεταναστών που κατάφεραν να φτάσουν μέχρι τα σύνορα με την Ελλάδα: 135.844 ανακοίνωσε την Τετάρτη. Ωστόσο σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο ανήκει στον Δικηγορικό Σύλλογο Κων/πολης, στα σύνορα βρίσκονταν σχεδόν δύο χιλιάδες άνθρωποι. Σύμφωνα με στοιχεία του ρεπόρτερ της DW Ογκρετέν ο αριθμός τους ανερχόταν στις 3000. Τα στοιχεία που κυκλοφορούν στα φιλοκυβερνητικά τουρκικά μέσα στην ουσία ανακυκλώνουν τα μηνύματα της τουρκικής κυβέρνησης με την εξής αφήγηση: Η Ελλάδα πολεμά δίχως έλεος εκείνους που έχουν ξεφύγει μόλις από την πείνα και τα δεινά του πολέμου. Η Ευρώπη –και ειδικά η Ελλάδα- χαρακτηρίζεται από πολλές τουρκικές εφημερίδες ως «απάνθρωπη» ή «βίαιη», επειδή απωθεί πρόσφυγες στα σύνορα. Ένας τίτλος από την φίλα προσκείμενη στην κυβέρνηση εφημερίδα Yeni Akit: «Οι πρόσφυγες βομβαρδίζονται. Η Δύση έβγαλε τη μάσκα του ανθρωπισμού». Η φιλοκυβερνητική Αksam γράφει: «Αδίστακτη Ευρώπη. Χωρίς διάκριση σε γυναίκες και παιδιά, οι πρόσφυγες πολεμούνται σκληρά. Αυτό το δράμα αφήνει αδιάφορη την Ευρώπη». Η ίδια εφημερίδα γράφει: «Οι Έλληνες τους αφήνουν να πεθάνουν. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις τους έσωσαν».

Η τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύεται προπαγανδιστικά την αναταραχή στα ελληνοτουρκικά σύνορα για διάφορους λόγους. Η Τουρκία πιέζει για να μειώσει τον αριθμό των προσφύγων που βρίσκονται στο έδαφός της. Από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το καλοκαίρι του 2018 το κλίμα στην κοινή γνώμη για τα σχεδόν 3,6 εκατομ. πρόσφυγες επιδεινώθηκε. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 87,1% δεν είναι ικανοποιημένοι από την προσφυγική πολιτική. Ως συνήθως ο Ταγίπ Ερντογάν δεν χάσει ευκαιρία να βάλει εναντίον της Δύσης, της Ελλάδας και της Ευρώπης για να προκαλέσει τα εθνικιστικά αντανακλαστικά. Μια γενική, πατριωτική τάση είναι θετική για τον Ερντογάν.

«Ασύμμετρος πόλεμος στα σύνορα» λένε στην Ελλάδα

Αλλά και στην Ελλάδα το προσφυγικό χρησιμοποιείται επίσης από την ελληνική κυβέρνηση για πολιτικούς σκοπούς. Και στην ελληνική πλευρά η έκταση του μεταναστευτικού ρεύματος σκόπιμα υπερεκτιμάται: 28.000 πρόσφυγες αποτράπηκαν υποτίθεται με επιτυχία από το να περάσουν τα σύνορα – μόνο 220 τα κατάφεραν. Ωστόσο αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν στους ρεπόρτερ της DW ότι ο πραγματικός αριθμός παράτυπων μεταναστών ήταν 1000 με 2000. Το μήνυμα στο εσωτερικό είναι σαφές: Τα σύνορά μας είναι απροσπέλαστα, έχουμε τα πάντα υπό έλεγχο. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στον τύπο, όπως και στην Τουρκία έτσι και στην Ελλάδα, τα γεγονότα παρουσιάζονται όσο πιο δραματικά γίνεται. Γίνεται λόγος για «διαρκή κίνδυνο ενός ασύμμετρου πολέμου στα σύνορα» αναφέρει σε τίτλο της η Καθημερινή. Τα γεγονότα στα σύνορα παίρνουν ιστορικές διαστάσεις. Το ακροδεξιό «Μακελειό» λέει «τώρα θα μπούμε στην Τουρκία» για να «ζήσουμε ένα νέο 1821». Στις βραδινές ειδήσεις σχολιαστές προσπαθούν να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον με εθνικιστικούς τόνους. Δίνεται η εντύπωση ότι η χώρα βιώνει μια πολεμική σύρραξη, γίνεται διαρκώς λόγος για «εισβολείς».

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μιλούν για «ορδές ανθρώπων» που δημιουργούν χάος και αναταραχή, για «εγκληματίες» που δολοφονούν και βιάζουν. Κυκλοφορούν επίσης θεωρίες συνωμοσίας και ορισμένοι χρήστες βλέπουν ένα «οργανωμένο σχέδιο του Ερντογάν για να αποσταθεροποιήσει την Ελλάδα» καθώς και ένα «σχέδιο ισλαμοποίησης της Ελλάδας». Την ίδια ώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί τη διαχείριση του προσφυγικού ως το σημαντικότερο καθήκον του Κυριάκου Μητσοτάκη. Τα γεγονότα δίνουν στον πρωθυπουργό τη δυνατότητα να εμφανιστεί ως ο πολιτικός που θα περιορίσει δραστικά τη μαζική μετανάστευση. Αλλά και ο ίδιος χρησιμοποιεί επιθετική ρητορική, αποκαλεί την Τουρκία «επίσημο διακινητή μεταναστών» και κάνει λόγο για «εισβολή ανθρώπων άγνωστης προέλευσης»

Οι πρόσφυγες που φτάνουν στο συνοριακό πέρασμα Παζάρκουλε έχουν ένα κοινό: ονειρεύονται ένα μέλλον στη Γερμανία, την Αυστρία ή τις σκανδιναβικές χώρες. Οι κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Ελλάδας έχουν επίσης ένα κοινό: χρησιμοποιούν τους πρόσφυγες για πολιτικούς σκοπούς. Ως μέσο πίεσης προς τη Δύση ή ως μέσο για την ανάταση του εθνικού αισθήματος.

Τούντσα Ογκρετέν, Κώστας Συμεωνίδης, Ντάνιελ Ντέρια Μπελούτ