Η μνήμη της κατοχής στην Ελλάδα και τη Γερμανία

Τι σημαίνει για έναν άνθρωπο να μεγαλώνει σε μια οικογένεια, την οποία έχει σφραγίσει η σφαγή στο Δίστομο από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής; Η Αφροδίτη Βασδέκη, αν και μόλις 19 ετών, το γνωρίζει πολύ καλά. Ο παππούς της Γιώργος ανήκει στους λιγοστούς επιζώντες της σφαγής στις 10 Ιουνίου 1944. «Ήταν σοβαρά τα ψυχολογικά τραύματα για τον παππού μου. Έχουμε κάνει αρκετές συζητήσεις μαζί του γι' αυτό το θέμα. Κάθε χρόνο στις 10 Ιουνίου πηγαίνουμε στο μνημόσυνο του Διστόμου. Και το συζητούσαμε πάντα αυτό το θέμα στην οικογένεια, επειδή ο παππούς πέρασε πάρα πολύ δύσκολες στιγμές», λέει χαρακτηριστικά η Αφροδίτη.

Η μαθήτρια της Γερμανικής Σχολής Αθηνών ήταν ένα από τα κεντρικά πρόσωπα σε εκδήλωση του γερμανικού υπερκομματικού συλλόγου «Ενάντια στη λήθη - Για τη Δημοκρατία» (Gegen Vergessen-Für Demοkratie e.V.), ο οποίος ασχολείται με τη διατήρηση της μνήμης για τη ναζιστική περίοδο στη Γερμανία αλλά και στις χώρες που έζησαν τη γερμανική κατοχή. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Βερολίνο, στους χώρους του μνημείου για τη γερμανική αντίσταση κατά του ναζισμού (Gedenkstätte Deutscher Widerstand), ακριβώς εκεί όπου εκτελέσθηκαν οι αξιωματικοί που επιχείρησαν να δολοφονήσουν τον Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944.

Να αναπληρωθεί το κενό μνήμης

Σε αντίθεση με αυτούς τους αξιωματικούς που κάθε χρόνο μνημονεύονται στις 20 Ιουλίου, και των οποίων οι πράξεις αποτελούν αντικείμενο του μαθήματος της ιστορίας στα σχολεία, κανένας γερμανός μαθητής δεν μαθαίνει κάτι για το Δίστομο. Σε αυτή την έλλειψη ανάγει ο δεύτερος κεντρικός ομιλητής της βραδιάς, ο ομότιμος καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χάγκεν Φλάισερ, τους λόγους για τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για τους Έλληνες που εκφράστηκαν πρόσφατα από μερίδα του γερμανικού τύπου: «Απλώς σε μια δευτερεύουσα φράση γίνεται η αναφορά ότι οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Ενδεχομένως να αναφέρεται, δέκα σελίδες αργότερα, ότι έφυγαν τον Οκτώβριο 1944. Τίποτα όμως για το τι έγινε ενδιάμεσα. Έτσι προκύπτει ο μύθος ότι τώρα που χρεοκόπησαν οι Έλληνες θυμήθηκαν το παρελθόν. Οι Έλληνες πάντα το ήξεραν, οι Γερμανοί δεν το ήξεραν».

Σε αυτούς συγκαταλέγει τον εαυτό του και ο καθηγητής ιστορίας Φρίντχελμ Μπολ από το προεδρείο του συλλόγου «Ενάντια στη λήθη – Για τη Δημοκρατία». Όπως ομολόγησε στο Βερολίνο, την πρώτη του επαφή με το θέμα την είχε σε ένα συνέδριο τον περασμένο χρόνο στο μαρτυρικό χωριό Παραμυθιά Θεσπρωτίας , που είχε διοργανωθεί από το πολιτικό ίδρυμα Φρίντριχ Έμπερτ. «Για μεγάλο χρονικό διάστημα γνωρίσαμε τους Έλληνες με την ιδιότητα των "γκασταρμπάιτερ". Αλλά τους διανοούμενους, τους ερευνητές, τους νομικούς; Αγνοούσαμε ότι υπήρχαν και αυτοί οι Έλληνες. Το ίδιο ισχύει και για την περίοδο της κατοχής. Επιβάλλεται να αναπληρώσουμε αυτό το κενό. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη σύσταση μιας κοινής επιτροπής που θα ασχολείται με τα συγγράμματα ιστορίας στα σχολεία. Που εμφανίζεται στα σημερινά σχολικά βιβλία η Ελλάδα και οι σφαγές που έχουν διαπραχθεί», αναρωτήθηκε ο κ. Μπολ.

Διμερείς επαφές νέων

Η λήθη για την κατοχική περίοδο δεν αφορά όμως μόνο τη Γερμανία. Και στην Ελλάδα ως τη δεκαετία του 1980 το θέμα αποτελούσε ταμπού. Για τους λόγους που είχε η κάθε πλευρά να αποσιωπήσει το πρόσφατο παρελθόν ο Χάγκεν Φλάίσερ σημειώνει: «Τη Γερμανία για τους ευνόητους λόγους των αποζημιώσεων δεν τη συνέφερε. Την ελληνική πλευρά δεν τη συνέφερε επειδή βρισκόταν στα ίδια ιδεολογικά χαρακώματα με τη Γερμανία. Αυτό που ενδιέφερε την εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση ήταν η διατήρηση του μετώπου κατά του κοινού εχθρού, δηλαδή του κομμουνισμού».

Αλλά σίγουρα και επειδή η Γερμανία βρισκόταν σε μια ισχυρότερη θέση. Οι δικαστικές αξιώξεις των οικογενειών των αμάχων που έπεσαν θύματα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής δείχνουν όμως ότι αυτό το κεφαλαίο παραμένει ανοιχτό. Ένα παράδειγμα για το πως μπορεί να αντιμετωπισθεί το θέμα από τη νέα γενιά είναι η πρωτοβουλία που έχει αναλάβει η Γερμανική Σχολή Αθηνών. Κάθε χρόνο έλληνες και γερμανοί μαθητές της επισκέπτονται το Δίστομο για να συζητήσουν με τους εκεί μαθητές θέματα που σχετίζονται με την κατοχή. Συναντήσεις που πραγματοποιούνταν στο παρελθόν με σχολείο στα Καλάβρυτα έπρεπε φέτος να ακυρωθούν επειδή υπήρξαν απειλές ενάντια στον καθηγητή λυκείου στο μαρτυρικό χωριό να μη «συνεργάζεται» με Γερμανούς. Κατά τις πληροφορίες του Χάγκεν Φλάισερ αυτές οι απειλές δεν εκφράστηκαν μόνο από τη Χρυσή Αυγή αλλά και από κόμμα της αριστεράς.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη