Η αρχή του τέλους για τον τουρκικό κοινοβουλευτισμό

Ο Κεμάλ Κιλιντζάρογλου τα λέει έξω απ' τα δόντια. Για τον αρχηγό του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), του μεγαλύτερου κόμματος της τουρκικής αντιπολίτευσης, η εισαγωγή ενός προεδρικού συστήματος στην Τουρκία θα ισοδυναμούσε τη δεδομένη στιγμή με την εγκαθίδρυση δικτατορίας. Ένα είναι σίγουρο: η μετάβαση από το κοινοβουλευτικό σε ένα προεδρικό σύστημα υπό τον νυν πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν θα οδηγήσει στη συγκέντρωση υπερεξουσιών στα χέρια ενός ήδη πολύ ισχυρού πολιτικού ηγέτη.

Από το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου και την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τη χώρα κυβερνά ουσιαστικά ο Ερντογάν μέσω προεδρικών διαταγμάτων. Σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα, τα προεδρικά διατάγματα επικυρώνονται υποχρεωτικά εκ των υστέρων από το κοινοβούλιο, ωστόσο σε ένα προεδρικό σύστημα αίρεται αυτός ο στοιχειώδης κοινοβουλευτικός έλεγχος. Κατά συνέπεια ο αρχηγός του κράτους μετατρέπεται ταυτόχρονα και σε αρχηγό της κυβέρνησης. Σε μια τέτοια περίπτωση ο πρόεδρος Ερντογάν θα είναι αυτός που θα διορίζει και θα απομακρύνει τα μέλη της κυβέρνησής του. Επίσης δεν θα αναπληρώνεται από τον πρόεδρο της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, αλλά από τον αντιπρόεδρο ή τους αντιπροέδρους που ο ίδιος θα διορίζει.

Μεγάλη στήριξη του αναθεωρητικού εγχειρήματος από το AKP

Υπό το σχεδιαζόμενο σύστημα αναμένεται να αρθεί και η ανεξαρτησία του προέδρου της Τουρκίας, που μέχρι πρότινος αποτελούσε συστατικό στοιχείο της πολιτικής ζωής της χώρας. Για την ώρα, τυπικά τουλάχιστον, ο Τ. Ερντογάν δεν είναι μέλος του Kόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ωστόσο δεν κρύβει την εύνοιά του προς το κόμμα από το οποίο προήλθε. Από την άλλη, η στήριξη της σχεδιαζόμενης συνταγματικής αναθεώρησης στους κόλπους του ΑΚP είναι μεγάλη.

Ο Μεχμέτ Σιμσέκ, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Τουρκίας, δεν βλέπει κανέναν κίνδυνο δημιουργίας ενός νέου, πανίσχυρου πόλου εκτελεστικής εξουσίας με τη μεταφορά κυβερνητικών αρμοδιοτήτων στον πρόεδρο της χώρας. Το αντίθετο, θεωρεί ότι η εισαγωγή ενός προεδρικού συστήματος στην Τουρκία θα είναι ένα θετικό βήμα για τη χώρα. Θεωρεί ότι η προεδρική θητεία θα αποκτήσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία και σταθερότητα, δεδομένου ότι δεν θα εξαρτάται από το κατακερματισμένο κοινοβούλιο.

Τα εμπόδια στην αναθεώρηση παραμένουν

Ωστόσο ο ενθουσιασμός που επικρατεί στο AKP για τη συνταγματική αναθεώρηση δεν αρκεί για να πετύχει. Το κυβερνών κόμμα δεν διαθέτει τον απαιτούμενο αριθμό κοινοβουλευτικών εδρών προκειμένου να επικυρώσει εύκολα το νέο τουρκικό Σύνταγμα. Τόσο το CHP όσο και το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) δεν συμμερίζονται τις θέσεις του AKP και συνεπώς ακολουθούν αυστηρούς τόνους στην κριτική που ασκούν. Τον ίδιο σκεπτικισμό συμμερίζεται και ο Κρίστοφ Ραμ, ειδικός σε θέματα Τουρκίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, υπογραμμίζοντας ότι για να επικυρωθεί ουσιαστικά η συνταγματική αναθεώρηση απαιτείται «τουλάχιστον ατύπως μια ευρύτερη συμμαχία με το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP). Σύμφωνα με τον γερμανό ειδικό, μια τέτοια συμφωνία θα πρέπει να αφορά ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων, όπως για παράδειγμα το φλέγον θέμα της κατάργησης ή μη της θανατικής ποινής.

Σε κάθε περίπτωση ακόμη κι αν επικυρωθεί στην Εθνοσυνέλευση το σχέδιο αναθεώρησης, δεν αναμένεται να τεθεί σε ισχύ πριν τη μεσολάβηση δημοψηφίσματος, βάσει του τουρκικού Συντάγματος. Ο Κεμάλ Κιλιντζάρογλου πάντως δεν βλέπει με αισιοδοξία τις πολιτικές εξελίξεις. Για τον ίδιο, και μόνο η κατάθεση στην τουρκική βουλή της συγκεκριμένης αναθεωρητικής πρότασης αποτελεί την αρχή του τέλους για τα «140 χρόνια κοινοβουλευτικής παράδοσης» στην Τουρκία.

Ντάνιελ Χάινριχ / Δήμητρα Κυρανούδη