Η ανελέητη μάχη της προπαγάνδας

Ακόμη και για έμπειρους παρατηρητές είναι συχνά εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσουν την προπαγάνδα από τα γεγονότα και την πραγματικότητα. Έτσι τις τελευταίες μέρες και εβδομάδες υπήρξαν κάθε τόσο αντικρουόμενες πληροφορίες για τη δράση ρώσων στρατιωτών και μυστικών πρακτόρων στην ανατολική Ουκρανία. Προ ημερών μάλιστα η ουκρανική κυβέρνηση παρέδωσε στον ΟΑΣΕ φωτογραφίες οι οποίες φέρονται να αποδεικνύουν ότι ορισμένοι εκ των ένοπλων μαχητών στην περιοχή είναι όντως ρώσοι στρατιωτικοί ή αξιωματούχοι των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Στις φωτογραφίες απεικονίζεται, μεταξύ άλλων, ένας άνδρας με γένια, για τον οποίο υπάρχουν και φωτογραφίες από το 2008 από τη Γεωργία, όπου φέρεται να είχε πάει ως ρώσος μαχητής. Η ουκρανική κυβέρνηση διοχέτευσε στοχευμένα τις νέες φωτογραφίες μέσω twitter και των ΜΜΕ.

Και ενώ η αμερικανική κυβέρνηση έκανε λόγο για «επιπλέον στοιχεία για τις διασυνδέσεις μεταξύ της Ρωσίας και ένοπλων ομάδων στην ανατολική Ουκρανία, η Μόσχα απέρριπτε τις κατηγορίες, ισχυριζόμενη ότι ουδέποτε απέστειλε στρατιώτες της στη γειτονική χώρα.

Λίγο αργότερα δημοσιογράφος του Time Magazine κατάφερε να εντοπίσει τον μαχητή με τα γένια στο Σλαβιάνσκ. Ο Αλεξάντερ Μοσκάγεφ μάλιστα δεν αρνήθηκε να συνομιλήσει με τον δημοσιογράφο. Ο Ρώσος, όπως αποκαλύφθηκε, ο οποίος ουδέποτε επισκέφθηκε τη Γεωργία, δήλωσε ότι το βρήκε ιδιαίτερα διασκεδαστικό να τον θεωρούν πράκτορα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Όπως ισχυρίστηκε, δεν είναι πράκτορας. Ποιοι λόγοι τον οδήγησαν όμως στο Σλαβιάνσκ; Η περιπέτεια και μια δόση εθνικισμού, όπως είπε.

Ο πόλεμος των λέξεων

Σε εμπόλεμες ζώνες, βέβαια, μια ενδελεχής δημοσιογραφική έρευνα είναι συχνά αδύνατη. Όπως επισημαίνει και ο Χάνο Γκούντερτ από το δίκτυο n-ost που στηρίζει την ανεξάρτητη ενημέρωση στην ανατολική Ευρώπη: «Η μεγαλύτερη πρόκληση για τα μίντια και τους χρήστες τους είναι να ρίξουν φως σε αυτή την ομίχλη της προπαγάνδας».Για τους ρώσους πολίτες αυτό είναι ήδη πρακτικά αδύνατο, όπως λέει.
Πολλά μέσα ενημέρωσης παίρνουν στοχευμένα το μέρος της μιας ή της άλλης πλευράς, επιλέγοντας, για παράδειγμα, συγκεκριμένες λέξεις στα ρεπορτάζ τους. Ενώ, για παράδειγμα, τα δυτικά και ουκρανικά μέσα ενημέρωσης κάνουν συνήθως λόγο για τη «μεταβατική κυβέρνηση» στο Κίεβο, ρωσικά μίντια, όπως το Russia Today, μιλάει για την «κυβέρνηση των πραξικοπηματιών».

Επίσης, στη μια πλευρά γίνεται λόγος για τον αυτοανακηρυχθέντα δήμαρχο του Σλαβιάνσκ ενώ στην άλλη για τον «δήμαρχο του λαού». Τόσο η γλώσσα όσο και τα ίδια τα ρεπορτάζ και οι αναλυτές που φιλοξενούνται σε αυτά, δημιουργούν κλίμα υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Είναι πάντως γεγονός ότι στην Ουκρανία υπάρχουν σήμερα αρκετά πιο διαφοροποιημένα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης από ό,τι στη Ρωσία.

Η στρατηγική του Κρεμλίνου

Εντούτοις ο ρωσόφωνος πληθυσμός της Ουκρανίας ενημερώνεται συνήθως από ρωσικά μίντια τα οποία, στη συντριπτική τους πλειονότητα τηρούν απαρέγκλιτα την επίσημη γραμμή του Κρεμλίνου. «Εδώ και καιρό η ρωσική τηλεόραση δεν είναι πλέον φορέας επαγγελματικής δημοσιογραφίας αλλά μια πραγματική μηχανή προπαγάνδας», σχολιάζει η Τατιάνα Φελγκενγκάουερ από τον τηλεοπτικό σταθμό Echo Moskau. Όπως λέει η ίδια, το Κρεμλίνο προσπαθεί να περάσει μια ενιαία γραμμή, που λέει ότι «στο Κίεβο βρίσκονται οι φασίστες, στην ανατολική Ουκρανία οι φίλοι μας».

Στη Ρωσία, στην Κριμαία, αλλά και σε τμήματα της ανατολικής Ουκρανίας η στρατηγική αυτής της Μόσχας φαίνεται να αποδίδει. Υπό αυτή την έννοια δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Πούτιν έχει ευρεία στήριξη, σχολιάζει ο Χάνο Γκούντερτ: «Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει κανείς πόσο δύσκολο είναι ξεφύγεις εκεί από την μιντιακή φούσκα».

Marcus Lütticke / Κώστας Συμεωνίδης

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής