ΕΕ εναντίον Ουγγαρίας για το κράτος δικαίου

Επί χρόνια ένα από τα μεγάλα διαφιλονικούμενα θέματα ήταν το πώς η ΕΕ θα πρέπει να χειριστεί κυβερνήσεις χωρών μελών, που συστηματικά παραβιάζουν τις βασικές δημοκρατικές αξίες και διαλύουν τους κανόνες του κράτους δικαίου. Η συζήτηση διήρκησε περίπου μια δεκαετία και στη συνέχεια οι Βρυξέλλες συμφώνησαν τελικά στην αποκαλούμενη διαδικασία αιρεσιμότητας, που τέθηκε σε ισχύ αρχές του 2021. Μετά την αγωγή της Ουγγαρίας και της Πολωνίας εναντίον αυτού του μηχανισμού, χρειάστηκε άλλος ένας χρόνος για να αποφανθεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ότι είναι συμβατός με το κοινοτικό δίκαιο. Τώρα ήρθε η ώρα να τεθεί σε εφαρμογή κατά της Ουγγαρίας, εκείνη της χώρας της ΕΕ, που πυροδότησε τη συζήτηση για το κράτος δικαίου, αρχικά το 2010 λόγω των αντιδημοκρατικών μέτρων της κυβέρνησης υπό τον Βίκτορ Όρμπαν.

Περίπλοκο, μικρής εμβέλειας

Χθες, 26.04, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς ανακοίνωσε ότι η ΕΕ ξεκίνησε διαδικασία κατά της Ουγγαρίας σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στη διαδικασία αιρεσιμότητας. Κύριος λόγος είναι οι πολλές υποψίες για διαφθορά και παρατυπίες σε διαγωνισμούς για δημόσιες προμήθειες και απειλές για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ως εκ τούτου η ΕΕ θα μπορούσε να επιβάλει στην Ουγγαρία πολλές αυστηρές οικονομικές κυρώσεις με απώλεια καταρχήν εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ από τη χρηματοδότηση της ΕΕ. Είναι ζωτικής σημασίας αυτές οι χρηματοδοτήσεις και αντιπροσωπεύουν έως και το 4% του ΑΠΕ ετησίως για τη χώρα. Γι αυτό η επιβολή τους θεωρητικά θα μπορούσε να ωθήσει την κυβέρνηση Όρμπαν να σταματήσει τις παραβιάσεις των αρχών του κράτους δικαίου. Τουλάχιστον αυτό ελπίζουν οι επικριτές του Ούγγρου πρωθυπουργού. Αυτό που αρχικά ακούγεται απλό, αν το δούμε πιο προσεκτικά, είναι περίπλοκο και περιορισμένης εμβέλειας. Προς το παρόν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βρίσκεται στη διαδικασία αποστολής της επιστολής στην ουγγρική κυβέρνηση, στην οποία θα εκφράζει ανησυχίες για παραβιάσεις του κράτους δικαίου στη χώρα και θα κάνει ερωτήσεις. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για συστηματικές παρατυπίες σε δημόσιους διαγωνισμούς.

Συχνά είναι άτομα από την οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν, ή από το κόμμα του Fidesz, που παίρνουν δημόσιες συμβάσεις. Ανάμεσα στα κονδύλια είναι χρήματα της ΕΕ. Υπάρχει η υποψία ότι οι δημόσιες προκηρύξεις είναι έτσι γραμμένες, ώστε να ωφελούν αυτήν την ομάδα των ενδιαφερομένων. Μετά από την κριτική της ΕΕ ο υπουργός Καγκελαρίας του Όρμπαν, ο Γκεργκέλι Γκιούλας, ανακοίνωσε πριν από μήνες ότι οι δημόσιοι διαγωνισμοί θα επανασχεδιαστούν στο μέλλον, αλλά αυτό δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν συστηματικές παρατυπίες στην πώληση γεωργικής γης σε επιχειρηματίες που πρόσκεινται στον Όρμπαν, για να γίνει δυσκολότερος ο έλεγχος της μεταβίβασης τεράστιων δημόσιων περιουσιακών στοιχείων σε ιδρύματα και η συνεργασία μεταξύ της υπηρεσίας καταπολέμησης απάτης στην ΕΕ, της OLAF, και της ουγγρικής εισαγγελίας. Η OLAF έχει διερευνήσει πολλές υποθέσεις απάτης και διαφθοράς με κονδύλια της ΕΕ τα τελευταία χρόνια και στη συνέχεια διαβίβαζε τους φακέλους στην ουγγρική εισαγγελία. Αλλά ο κανόνας είναι ότι δεν προχωρά η εισαγγελία σε άλλες ενέργειες. ‘Η κλείνει τους φακέλους ακόμη και σε πολύ εμφανείς περιπτώσεις απάτης. 

Ο μηχανισμός ως πολιτικός μοχλός

Τώρα η ουγγρική κυβέρνηση έχει τρεις μήνες στη διάθεσή της για να απαντήσει στην επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μπορεί να συμφωνήσει σε συγκεκριμένες προτάσεις με την Επιτροπή σχετικά με τον τρόπο και μέσα σε ποια χρονική περίοδο προτίθεται να διευθετήσει τις υπό αμφισβήτηση ενέργειές της. Σε περίπτωση που η Κομισιόν δεν μείνει ικανοποιημένη με την απάντηση, μπορεί να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις. Για να τεθούν σε ισχύ, θα πρέπει να περάσει ένα διάστημα από 6 έως 9 μήνες το νωρίτερο. Το εμπόδιο είναι ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει να εγκρίνει τις οικονομικές κυρώσεις με ειδική πλειοψηφία, που σημαίνει 15 από τις 27 χώρες μέλη με τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της ΕΕ. Αυτό είναι ένα σημαντικό αν όχι ανυπέρβλητο εμπόδιο, σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 7 των Συνθηκών της ΕΕ. Γιατί σημαίνει ότι ένα κράτος μέλος μπορεί να στερηθεί του δικαιώματός ψήφου στην ΕΕ, που ισοδυναμεί με αποκλεισμό, χωρίς επίσημη αποβολή από την Ένωση. Αυτή η απόφαση απαιτεί ομοφωνία όλων των χωρών μελών που μπορεί να επιτευχθεί μόνο στις πιο σπάνιες περιπτώσεις. Στην περίπτωση της Ουγγαρίας θα μπορούσε η Πολωνία να ασκήσει βέτο.

Ένα άλλο εμπόδιο είναι το πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού για το κράτος δικαίου. Το εργαλείο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο σε περιπτώσεις παραβιάσεων του κράτους δικαίου, εάν εμπλέκονται υπό οποιοδήποτε τρόπο ευρωπαϊκά κονδύλια. Εάν όχι, η ΕΕ, ακόμη και σε σοβαρές περιπτώσεις διαφθοράς, δεν μπορεί να παρέμβει. Μόνο μια γενική απειλή για την ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος μπορεί να αποτελέσει λόγο για κίνηση διαδικασίας κυρώσεων. Οι επικριτές βλέπουν τον μηχανισμό περισσότερο ως μέσο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, παρά ως αποτελεσματικό μέσο δράσης κατά των γενικών παραβιάσεων του κράτους δικαίου. Με τον ρωσικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας υπάρχει και κάτι ακόμη: Η ουγγρική κυβέρνηση θα μπορούσε να επιχειρήσει να αποτρέψει την απειλή οικονομικών κυρώσεων με άσκηση βέτο εναντίον των κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Έτσι η εφαρμογή του πολυδιαφημισμένου μηχανισμού για το κράτος δικαίου της ΕΕ θα μπορούσε για μια ακόμη φορά να γίνει ένα πολιτικό παιγνίδι, ακριβώς όπως ο Βίκτορ Όρμπαν εμπαίζει την ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια.         

Κένο Βέρζεκ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου