Γερμανική Επανένωση: Επιτεύχθηκε η σύγκλιση;

Στα 30 του θεωρείται κανείς σχετικά νέος στη Γερμανία. Διότι η μέση ηλικία στη χώρα είναι τα 45 έτη. Στατιστικά οι Γερμανίδες αποκτούν το πρώτο τους παιδί στα 30 τους χρόνια και αυτό ισχύει για όλη τη Γερμανία. Ως προς τα παραπάνω δεν υπάρχουν λοιπόν πλέον διαφορές μεταξύ ανατολικής και δυτικής Γερμανίας. Πριν την επανένωση των δυο Γερμανιών στις 3 Οκτωβρίου του 1990 η εικόνα ήταν διαφορετική. Στην πρώην Δυτική Γερμανία ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών κατά την πρώτη εγκυμοσύνη ήταν τα 27 έτη ενώ στην πρώην Ανατολική Γερμανία τα 24. Ως προς τον οικογενειακό σχεδιασμό λοιπόν υπήρξε κάποια σύγκλιση. 

Ο ειδικός εντεταλμένος της γερμανικής κυβέρνησης για τα νέα κρατίδια της ανατολικής Γερμανίας Μάρκο Βάντερβιτς έχει προφανώς δίκιο όταν ισχυρίζεται ότι «σε πολλά πράγματα έχουμε γίνει ίδιοι στη Γερμανία από το 1990». Πρόσθετα παραδείγματα, στα οποία παραπέμπει, είναι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και η συμμετοχή σε συλλογικότητες. Σε όποιες στατιστικές κι αν κοιτάξει κανείς «θα διαπιστώσει περισσότερα κοινά παρά διαφορές» μεταξύ των δυο πλευρών, όπως λέει. Είναι όντως έτσι; Διότι η ετήσια έκθεση που παρουσίασε στα μέσα Σεπτεμβρίου για τη γερμανική ενοποίηση επιτρέπει ασφαλώς και άλλα συμπεράσματα. 

Μισθολογικές διαφορές 

Ειδικά στο πεδίο της οικονομίας η εικόνα δεν είναι τόσο ρόδινη. Η οικονομική δύναμη των πέντε κρατιδίων της ανατολικής Γερμανίας αντιστοιχεί μόλις στο 73% του παγγερμανικού μέσου όρου. Αλλά με 89% και τα εισοδήματα εξακολουθούν να απέχουν σημαντικά από το επίπεδο των δυτικών κρατιδίων. Ο ειδικός εντεταλμένος για την ανατολική Γερμανία παραδέχεται ότι στο πεδίο αυτό συνεχίζουν να υφίσταται μεγάλες διαφορές, εντούτοις ο ίδιος εκτιμά ότι η εικόνα θα μπορούσε να αλλάξει άρδην τα επόμενα χρόνια. Ο Μάρκο Βάντερβιτς ελπίζει να εδραιωθεί η τάση εγκατάστασης μεγάλων επιχειρήσεων τεχνολογιών του μέλλοντος σε περιοχές της ανατολικής Γερμανίας, στα πρότυπα της πρωτοπόρου της ηλεκτροκίνησης Tesla που ανοίγει νέο εργοστάσιο στα πέριξ του Βερολίνου. 

Σημαντικές διαφορές, οι οποίες θα πρέπει να απασχολήσουν την πολιτική τα επόμενα χρόνια, διαπιστώνει και η επικεφαλής του ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, Ντάγκμαρ Ένκελμαν. Μετά τις αρχικές επιφυλάξεις της η πρώην βουλευτής της Αριστεράς - και δη τόσο στην Volkskammer (βουλή) της DDR όσο και στην Bundestag - δηλώνει ότι έχει συμβιβαστεί με τη γερμανική ενοποίηση. «Ο κόσμος έχει γίνει πιο πολύχρωμος και ο αέρας πιο καθαρός» όπως χαρακτηριστικά λέει. Και προσθέτει ότι πλέον έχει αποκτήσει μια προσωπική αντίληψη για τον κόσμο. Οι πολίτες της πρώην Ανατολικής Γερμανίας γνώριζαν τη Δύση μόνο μέσω της τηλεόρασης. Από το 1990 μπορούν και ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον κόσμο. «Έκτοτε έχω δει πολλά». 

Και παρά την κριτική στις εν μέρει μεγάλες αποκλίσεις που εξακολουθούν να καταγράφονται στην ανατολική Γερμανία, ο απολογισμός της Ντάγκμαρ Ένκελμαν είναι καταρχήν θετικός. «Ήταν ένας δρόμος που για τους περισσότερους ανθρώπους στη Γερμανία ήταν ορθός». Ακόμη και 30 χρόνια μετά την Επανένωση συνεχίζει να ανατριχιάζει κάθε φορά που βλέπει τις φωτογραφίες της εποχής, όπως λέει. «Εξακολουθεί να με διακατέχει η ευφορία εκείνης της πρώτης φάσης». 

Δημοκρατικές αντιλήψεις

Ο ειδικός εντεταλμένος Βάντερβιτς ελπίζει μάλιστα σε μια «αναβίωση του συναισθήματος της επανένωσης». Σε αυτό θα πρέπει να συμβάλουν ωστόσο τόσο οι πολίτες όσο και οι πολιτικοί, όπως λέει. Αυτό που τον ανησυχεί όμως είναι οι διαφορές που καταγράφονται στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αντιμετωπίζουν και αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία. Στην ανατολική Γερμανία μόλις το 78% των πολιτών θεωρούν τη δημοκρατία το καλύτερο πολίτευμα, στη δυτική το ποσοστό ανέρχεται στο 91%. 

Σε αυτά τα συμφραζόμενα ο ειδικός παραπέμπει τόσο στα υψηλότερα εκλογικά αποτελέσματα ακροδεξιών κομμάτων στην ανατολική Γερμανία όσο και στον μεγαλύτερο αριθμό αξιόποινων πράξεων με ακροδεξιό υπόβαθρο. Ο καταγόμενος από την ανατολική Γερμανία πολιτικός κάνει λόγο για ανάγκη αλλαγής των αντιλήψεων σε αυτό το πεδίο που υπαγορεύεται, όπως λέει, και από οικονομικούς λόγους. Όπως εξηγεί, μελλοντικά η διατήρηση - και πόσο μάλλον η αύξηση - των οικονομικών επιδόσεων στην ανατολική Γερμανία, δεν θα είναι εφικτή χωρίς τη μετανάστευση. 

Ακόμη και σήμερα χιλιάδες νέοι εγκαταλείπουν την ανατολική για να εγκατασταθούν στη δυτική Γερμανία όπου υπάρχουν οι μεγάλες βιομηχανίες και κατά συνέπεια περισσότερες και πιο καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Παρά ταύτα ο ίδιος ελπίζει σε ένα ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης προς όφελος των ανατολικών κρατιδίων. 

Καθότι όμως πρόκειται περισσότερο για ευσεβείς πόθους, ο ίδιος προκρίνει περισσότερο την προσέλκυση εργατικού δυναμικού από άλλες, κυρίως ευρωπαϊκές, χώρες. Πολλοί Πολωνοί, για παράδειγμα, που λόγω Brexit θα πρέπει να εγκαταλείψουν το Ηνωμένο Βασίλειο, θα μπορούσαν να εγκατασταθούν μαζικά στα ανατολικά κρατίδια της Γερμανίας. «Πρέπει να έχεις βέβαια μια συνολική εικόνα! Διότι αυτό προϋποθέτει την ανεκτικότητα και μια κουλτούρα όπου οι μετανάστες είναι ευπρόσδεκτοι». 

Περί μετανάστευσης

Ως προς αυτό όμως οι Ανατολικογερμανοί φαίνεται να έχουν περισσότερες ενστάσεις απ΄ ότι οι Δυτικογερμανοί. Η εικόνα αυτή αποτυπώνεται ξεκάθαρα σε εκλογικά αποτελέσματα, με το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) να εκπροσωπείται σε όλα τα τοπικά κοινοβούλια της ανατολικής Γερμανίας με ποσοστά άνω του 20%. 

Βέβαια μια ματιά στον πολιτικό χάρτη της Γερμανίας δείχνει ότι οι ακροδεξιοί έχουν απλώσει στο μεταξύ τα πλοκάμια τους σε όλη τη χώρα. Από το 2017 καταλαμβάνουν τα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην ομοσπονδιακή Βουλή ενώ στο μεταξύ εκπροσωπούνται σε όλα τα τοπικά κοινοβούλια. Η δε επιτυχία τους δεν μπορεί να ερμηνευτεί μόνο στη βάση χαμηλών οικονομικών δεικτών και ελλιπούς ανεκτικότητας. Ακόμη και στον «νότο της ευημερίας» όπως το διατύπωσε ο ιστορικός Φρανκ Μπες, το AfD πετυχαίνει διψήφια εκλογικά ποσοστά: στη Βαυαρία έλαβε πάνω από 10% στις τελευταίες περιφερειακές εκλογές ενώ στη Βάδη Βυρτεμβέργη πάνω από 15%. 

Πιο πολύχρωμη και διεθνής η δυτική Γερμανία

Στα δυο αυτά πλουσιότερα γερμανικά κρατίδια το ποσοστό των αλλοδαπών βρίσκεται αρκετά πάνω από τον παγγερμανικό μέσο όρο που κυμαίνεται στο 12%. Ωστόσο αυτό δεν μπορεί από μόνο του να ερμηνεύσει τις εκλογικές επιτυχίες των ακροδεξιών. Διότι στη βάση αυτής της λογικής το AfD δεν θα έπρεπε να υφίσταται στην ανατολική Γερμανία με μόλις 5% ξένους. Το ότι ο πληθυσμός της δυτικής Γερμανίας είναι και 30 χρόνια μετά την επανένωση πιο πολύχρωμος και πιο διεθνής οφείλεται στο ότι η μετανάστευση εκεί ξεκίνησε πολύ νωρίτερα και χρονολογείται από τη δεκαετία του 1960. 

Στην πρόσφατη παρουσίαση της έκθεσης για την κατάσταση της Γερμανικής Ενοποίησης ο Μάρκο Βάντερβιτς διηγήθηκε και ένα ανέκδοτο από ένα μαθητικό reunion 25 χρόνια μετά το απολυτήριο. Ο αριθμός των πρώην συμμαθητών του που έχουν μείνει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σαξονία, μπορεί να μετρηθεί στα δάχτυλα του ενός χεριού, όπως είπε. «Οι υπόλοιποι είναι διασκορπισμένοι στη δυτική Γερμανία, την Ελβετία και την Αυστρία». 

Στο μεταξύ όμως, όπως διαπιστώνει, οι τάσεις φυγής έχουν αποδυναμωθεί σημαντικά. «Σήμερα δεν φεύγουν ολόκληρες τάξεις αποφοίτων, σήμερα δεν φεύγει σχεδόν κανείς». Και όσοι φεύγουν «επιστρέφουν συνήθως μετά τις σπουδές τους», συμπλήρωσε. Στην τελευταία πρόταση διακρίνει κανείς την ελπίδα του ειδικού για ακόμη μεγαλύτερη σύγκλιση των βιοτικών επιπέδων στις δυο πλευρές της Γερμανίας. Ο δρόμος θα συνεχίσει να είναι μακρύς και δύσκολος.

Μαρσέλ Φύρστεναου

Επιμέλεια: Κώστας Συμεωνίδης