Βερολίνο- 25 χρόνια μετά

Λίγοι έζησαν τη «βελούδινη επανάσταση» των Ανατολικογερμανών από τόσο κοντά, όσο η ευρωβουλευτής των Πρασίνων Ρεμπέκα Χαρμς. Μεγάλωσε στον Μπέργκεν της Κάτω Σαξονίας, ένα χωριό 1.500 κατοίκων στις όχθες του ποταμού Ντούμε, στην παλαιά ενδο-γερμανική μεθόριο, όπου λειτουργούσε και συνοριακό φυλάκιο. Για 40 χρόνια το χωριό ήταν σιωπηλός μάρτυρας του Ψυχρού Πολέμου. Μόλις έπεσε το Τείχος, έγινε φιλόξενος σταθμός για τους επισκέπτες από την «άλλη πλευρά» του Τείχους. Οι κάτοικοι ήταν συγκινημένοι, αλλά και σαστισμένοι μπροστά στα ιστορικά γεγονότα, θυμάται η Ρεμπέκα Χαρμς:

«Είχαμε περάσει ολόκληρες μέρες και νύχτες μαζί με φίλους και γείτονες στον συνοριακό σταθμό του Μπέργκεν, καθόμαστε πίσω από τον φράχτη και λέγαμε ότι θα δούμε στο χωριό μας αυτό που ήδη είχε γίνει στο Βερολίνο, θα δούμε το ‛σιδηρούν παραπέτασμα' να καταρρέει. Είχαμε ετοιμάσει επιτροπές υποδοχής για τους ανθρώπους που κατέφθαναν με τα Trabant (τα παλιά, πλαστικά αυτοκίνητα των Ανατολικογερμανών). Τους προσκαλούσαμε για καφέ, θέλαμε να μιλήσουμε μαζί τους, να συνειδητοποιήσουμε όλοι μαζί αυτό που μας συνέβαινε εκείνη τη στιγμή...»

Αυτή η «συνειδητοποίηση» είχε και πολιτική έκφραση για τον Μάνφρεντ Βέμπερ, επικεφαλής σήμερα της κοινοβουλευτικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στις Βρυξέλλες. Τον Νοέμβριο του ΄89 ο βαυαρός πολιτικός ήταν μόλις 17 χρονών. «Αισθανόμουν ότι ζω ένα ιστορικό γεγονός» δηλώνει ο Μάνφρεντ Βέμπερ στην Deutsche Welle. «Όταν πήγα για πρώτη φορά στην Ανατολική Γερμανία και συγκεκριμένα στη Θουριγγία, είδα μία χώρα υπό πτώχευση, μία χώρα κατεστραμμένη. Τότε συνειδητοποίησα τη σημασία της πολιτικής: κατάλαβα ότι όταν η πολιτική παίρνει λάθος δρόμο και φορτίζεται ιδεολογικά, όπως έγινε με τον κομμουνισμό, τότε καταστρέφει τις ελπίδες των ανθρώπων και τις προσδοκίες τους για το μέλλον…»

«Ανθηρά τοπία» στην ανατολική Γερμανία;

Διαμετρικά αντίθετη η ερμηνεία, αλλά και η βιογραφία της Γκάμπι Τσίμερ, επικεφαλής σήμερα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς: ήταν έξι χρονών όταν υψώθηκε το Τείχος του Βερολίνου, σπούδασε στη Λειψία και το 1989 είχε ήδη ενταχθεί στο κομμουνιστικό κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας. Με τους πολιτικούς αντιπάλους της συμπίπτει σήμερα στη διαπίστωση ότι η πτώση του Τείχους ήταν «ένα ιστορικό γεγονός» και αποδέχεται την κριτική για το παλαιό καθεστώς. Πιστεύει όμως ότι οι προσδοκίες των απλών ανθρώπων έχουν διαψευστεί: «Εγώ αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι ότι για μία στιγμή άνοιξε ένα παράθυρο στην ιστορία της Γερμανίας και της Ευρώπης. Οι άνθρωποι πίστεψαν ότι θα πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους, ότι θα αποφασίζουν μόνοι τους πώς θα οργανωθούν στις πόλεις και στα χωριά τους. Είδαμε ότι το σύστημα δεν λειτουργεί, αλλά δεν θέλαμε να αφομοιώσουμε οπωσδήποτε το καπιταλιστικό σύστημα. Δυστυχώς αυτή η στιγμή ήταν πολύ… σύντομη, φευγαλέα θα έλεγα».

«Ανθηρά τοπία» υποσχόταν στους Ανατολικογερμανούς ο «καγκελάριος της επανένωσης» Χέλμουτ Κολ. Κάποιοι τον ειρωνεύονταν, αλλά η στατιστική φαίνεται να τον επιβεβαιώνει και δείχνει ότι η οικονομική ανάκαμψη στις ανατολικές επαρχίες της Γερμανίας είναι αργή, αλλά σταθερή. Η Γκάμπι Τσίμερ αμφισβητεί την ευημερία των αριθμών. Αλλά δεν αμφισβητεί- και επιβεβαιώνει μάλιστα με το προσωπικό της παράδειγμα- την αίσθηση της ελευθερίας. «Εάν με τον όρο ‛ανθισμένα τοπία' εννοείτε τα εμπορικά κέντρα, τότε πράγματι, στις πόλεις της ανατολικής Γερμανίας η εικόνα σήμερα είναι πολύ πιο όμορφη, πιο ελκυστική» τονίζει η γερμανίδα ευρωβουλευτής. «Από κει και πέρα, μπορούμε βέβαια να αξιοποιήσουμε καλύτερα τις ελευθερίες που έχουμε. Εγώ είχα σπουδάσει ξένες γλώσσες στα χρόνια της Ανατολικής Γερμανίας, αλλά ποτέ δεν είχα τη δυνατότητα να τις εξασκήσω. Σπούδαζα γαλλικά, αλλά δεν είχα τη δυνατότητα να ταξιδέψω στη Γαλλία…»

Προσωπική ελευθερία και οικονομική ανάπτυξη

Είναι η προσωπική ελευθερία προϋπόθεση για την ευημερία; Το ερώτημα αναπόφευκτα προβάλλει σε κάθε απολογισμό για την πτώση του Τείχους. Για τον Μανόλη Κεφαλογιάννη, επικεφαλής των ευρωβουλευτών της Ν.Δ., η απάντηση είναι αυτονόητη. «Αυτοί που πιστεύουν στον σοσιαλισμό ως ιδεολογία, προσπαθούν μέσα από την κοινωνική δικαιοσύνη να κατακτήσουν την ελευθερία. Εμείς, που είμαστε φιλελεύθεροι, προσπαθούμε μέσα από την ελευθερία να κατακτήσουμε την κοινωνική δικαιοσύνη» δηλώνει ο Μανόλης Κεφαλογιάννης στην Deutsche Welle. «Όμως στο όνομα των υψηλότερων ιδανικών, έγιναν τα πιο απαίσια εγκλήματα. Κι αυτό που έχει μείνει ως ρήση είναι αυτό που έχει πει ο Τσώρτσιλ, ότι ‛η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα, αλλά είναι το καλύτερο που εφηύρε ο ανθρώπινος νους».

Για τον έλληνα ευρωβουλευτή, η ρήση επιβεβαιώνεται και από προσωπικά βιώματα, όπως η επίσκεψή του, σε νεαρή ηλικία, στο διαιρεμένο Βερολίνο: «Το επισκέφθηκα μαζί με τους γονείς μου στα μέσα της δεκαετίας του ΄80. Κρατούσα ένα αγγλικό περιοδικό μαζί. Μπήκα στο ανατολικό Βερολίνο, μου είπαν ότι δεν επιτρέπεται να το περάσω μέσα. Είπα ‛εντάξει, θα το πετάξω'. Μου είπαν ‛όχι εδώ, θα πας στο δυτικό Βερολίνο να το πετάξεις'...»

Από μικρή ηλικία είχε ενταχθεί στην Αριστερά ο Μίλτος Κύρκος, σήμερα ευρωβουλευτής με «Το Ποτάμι». Η δική του ιδεολογική αναζήτηση είχε διαφορετική αφετηρία. Πιστεύει ότι το πραγματικό «Τείχος» είχε καταρρεύσει πολύ πριν τα γεγονότα του Βερολίνου. «Ήταν το τέλος του πειράματος που ονομάζεται υπαρκτός σοσιαλισμός» λέει ο Μίλτος Κύρκος για την πτώση του Τείχους. «Ειδικά όμως για την ελληνική Αριστερά αυτά τα όνειρα είχαν διαψευστεί πολύ νωρίτερα. Το τέλος των ψευδαισθήσεων είχε έρθει με την είσοδο των Σοβιετικών στην Πράγα. Εκεί ήταν το Τείχος που έπεσε. Εκεί ήταν που είδαμε ότι τα στρατεύματα της Σοβιετικής Ένωσης κατέπνιξαν την τελευταία προσπάθεια που είχε γίνει, ώστε μία σοσιαλιστική κυβέρνηση να μπορέσει να αλλάξει το σύστημα του υπαρκτού σοσιαλισμού και να το συνδέσει με τη δημοκρατία».

Η κρίση και «η μεγάλη εικόνα»

Η κατάρρευση του «σοβιετικού μοντέλου» διευκόλυνε και την προέλαση της ελεύθερης οικονομίας, η οποία όμως δεν έδωσε λύση σε όλα τα προβλήματα, εκτιμά ο Μίλτος Κύρκος. Ίσως γιατί, όπως επισημαίνει, πολλές χώρες μπήκαν ορμητικά σε έναν χώρο από τον οποίο ήταν αποκλεισμένες και με αυτήν την ορμή έκαναν λάθη ή προσέκρουσαν σε «τοίχους» που δεν φαίνονταν, γιατί ήταν κλεισμένοι πίσω από το φανερό, μεγάλο «Τείχος». «Θεωρήθηκε πως τώρα που έπεσε το Τείχος, αυτόματα ο καταναλωτισμός της Δύσης θα μπορούσε να μεταφυτευθεί στο έδαφος της ανατολικής Ευρώπης» λέει ο Μίλτος Κύρκος στην Deutsche Welle. «Αυτό που είδαμε ήταν σε πολλά από αυτά τα κράτη οι κομματικές ελίτ να μετεξελίσσονται αμέσως στις καινούργιες ελίτ, αποκηρύσσοντας μετά βδελυγμίας τον κομμουνισμό. Να γίνεται ένα φαρ-ουέστ στον χώρο της οικονομίας, αλλά και σε όλους τους χώρους…»

Ακολούθησαν η «κόπωση των μεταρρυθμίσεων» στην Ανατολή, η «κόπωση της διεύρυνσης» στη Δύση, αλλά και η κρίση χρέους στον Νότο της Ευρώπης. Τεκτονικές κινήσεις απρόβλεπτες, που ρίχνουν σκιές στην επετειακή διάθεση. Ο Μάνφρεντ Βέμπερ εκφράζει την κατανόηση και τη συμπαράστασή του για τις δυσκολίες που περνούν οι Έλληνες. Πιστεύει όμως ότι, εκτός από τις δυσκολίες της στιγμής, καλό είναι να βλέπουμε και την ιστορική συνέχεια. «Σήμερα η Ευρώπη απολαμβάνει την ειρήνη, την ελευθερία, το κράτος δικαίου» λέει ο γερμανός ευρωβουλευτής. «Και παρά τα προβλήματα που βιώνει ο κόσμος, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη μεγάλη εικόνα: ότι ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχαμε το προνόμιο να απολαμβάνουμε ειρήνη και δημοκρατία σε όλη την Ευρώπη. Μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι γι αυτό».

Γιάννης Παπαδημητρίου, Στρασβούργο