Αλβανία: Αέναος αγώνας κατά της διαφθοράς

Για πρώτη φορά στην 30χρονη μετακομμουνιστική ιστορία της Αλβανίας ένας πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός συλλαμβάνεται και καλείται να λογοδοτήσει για διαφθορά. Πρόκειται για τον άλλοτε πανίσχυρο Σαλί Μπερίσα, επικεφαλής σήμερα του Δημοκρατικού Κόμματος της αντιπολίτευσης, ο οποίος έχει τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό από τις 30 Δεκεμβρίου.

Ο Μπερίσα κατηγορείται ότι στη διάρκεια της πρώτης του θητείας ως πρωθυπουργού, στην περίοδο 2005-2009, είχε παρέμβει ασκώντας την επιρροή του, για να ευνοήσει τον γαμπρό του σε υπόθεση ιδιωτικοποίησης αθλητικών εγκαταστάσεων στα Τίρανα. Ο ίδιος απορρίπτει τις κατηγορίες και κάνει λόγο για μία «πολιτικά υποκινούμενη δίωξη» με εμπνευστή τον πολιτικό του αντίπαλο και σημερινό πρωθυπουργό, τον σοσιαλιστή Έντι Ράμα.

«Ελπίδα» ή υπονόμευση της Δημοκρατίας;

Πολλά έχει περάσει ο Σαλί Μπερίσα στα τριάντα τρία χρόνια της πολιτικής σταδιοδρομίας του. «Ελπίδα της Δημοκρατίας» τον αποκαλούσαν μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος στις αρχές της δεκαετίας του '90. Την εποχή εκείνη ο Μπερίσα, γιατρός στο επάγγελμα με ειδικότητα στην καρδιολογία, πρώην κομμουνιστής αλλά χαρισματικός ομιλητής, έγινε ο πρώτος ελεύθερα εκλεγμένος πρωθυπουργός στην ιστορία της Αλβανίας.

Όμως το 2021 οι αμερικανικές αρχές καταδίκασαν δημοσίως την «ανάμειξη» του Μπερίσα σε «σημαντικές υποθέσεις διαφθοράς», απαγορεύοντας την είσοδό στη χώρα για τον ίδιο, αλλά και την οικογένειά του. Σε μήνυμά του στην πλατφόρμα X (πρώην Twitter) ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν κατήγγειλε μάλιστα, τον Μάιο του 2021, ότι τα όσα διέπραξε ο Μπερίσα «υπονομεύουν τη Δημοκρατία στην Αλβανία».

Σήμερα, στα 79 του χρόνια, ο Σαλί Μπερίσα έχει τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό. Οι δικηγόροι του υποστηρίζουν ότι του έχει απαγορευθεί η επικοινωνία με οποιονδήποτε, «εκτός από την οικογένειά του, που ζει μαζί του».

Αυταρχική διακυβέρνηση

Αφότου εξελέγη πρωθυπουργός, ο Σαλί Μπερίσα δεν άργησε να προσδώσει αυταρχικό χαρακτήρα στην κυβέρνησή του. Συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, διέταξε τη σύλληψη στελεχών της αντιπολίτευσης και ανεπιθύμητων δημοσιογράφων, απομάκρυνε εσωκομματικούς εχθρούς, χειραγώγησε τη Δικαιοσύνη προκειμένου να εκδιώξει πολιτικούς αντιπάλους.

Μόλις ξέσπασε το αποκαλούμενο «σκάνδαλο των πυραμίδων» το 1997, ο Μπερίσα κατηγορήθηκε ότι ως πρόεδρος της χώρας όχι μόνο ανέχθηκε, αλλά και ευνόησε πυραμιδικά επιχειρηματικά σχήματα, στα οποία πολλοί Αλβανοί έχασαν τις αποταμιεύσεις τους. Προκλήθηκε λαϊκή εξέγερση και ο Μπερίσα αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Τον διαδέχθηκαν σοσιαλιστικές κυβέρνησεις, που επίσης κατηγορήθηκαν για διαφθορά. Επωφελούμενος από την αγανάκτηση, ο Μπερίσα επέστρεψε στην εξουσία το 2005, αυτή τη φορά ως πρωθυπουργός, για να ακολουθήσει και πάλι τη γνωστή τακτική άσκησης πιέσεων στη Δικαιοσύνη.

Μειώνεται η υποστήριξη για τον Μπερίσα;

«Παραμένει αμφιλεγόμενος ο ρόλος του Μπερίσα, κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι η κυβέρνησή του ευθύνεται για τον θάνατο αθώων σε μία σειρά αιματηρών περιστατικών» δηλώνει στην DW ο Αλεξάντερ Τσίπα, ανεξάρτητος πολιτικός αναλυτής στα Τίρανα. «Ένα παράδειγμα ήταν ο θάνατος 28 ανθρώπων από έκρηξη σε εργαστήριο αποσυναρμολόγησης πυρομαχικών στην πόλη Γκερντέτς, όπου φέρεται ως εμπλεκόμενος ο γιος του Μπερίσα. Επιπλέον το 2011, πάλι επί πρωθυπουργίας Μπερίσα, τέσσερις άνθρωποι σκοτώθηκαν στη διάρκεια αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στα Τίρανα. Γι' αυτά τα περιστατικά δεν έχει διεξαχθεί μέχρι σήμερα ανεξάρτητη έρευνα, ώστε να αναζητηθούν τυχόν ευθύνες...»

Μετά τις τελευταίες εξελίξεις ο συλληφθείς πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός κάλεσε τους οπαδούς του σε «πολιτική ανυπακοή», μετατρέποντας σε εθνικό ζήτημα τις προσωπικές του εκκρεμότητες με τη Δικαιοσύνη. Μέχρι στιγμής δεν έχει δει την ανταπόκριση που ίσως περίμενε. Μπορεί οι βουλευτές του Δημοκρατικού Κόμματος να προκαλούν κάθε τόσο χάος στο Κοινοβούλιο, αλλά στους δρόμους η στήριξη προς τον Μπερίσα φαίνεται να υποχωρεί.

Ο δύσκολος δρόμος προς την ΕΕ

Επί τρεις δεκαετίες η Αλβανία περνά μία ταραχώδη διαδικασία πολιτικού και οικονομικού μετασχηματισμού. Παρότι έχει ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, η καλπάζουσα διαφθορά, ακόμη και σε ανώτερα επίπεδα της κρατικής ιεριαρχίας, δυσχεραίνει τη μεταρρυθμιστική πορεία της και ψαλιδίζει τις φιλοδοξίες για ένταξη στην ΕΕ. «Αν και κάποτε η Αλβανία χαρακτηριζόταν 'Βόρεια Κορέα της Ευρώπης', υπήρχε αισιοδοξία ότι η χώρα θα καταφέρει να βρει τον δρόμο της προς τη Δημοκρατία και τον σεβασμό του κράτους δικαίου, ώστε να δικαιωθούν οι προσδοκίες για συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας, με τελικό στόχο την ένταξη στην ΕΕ» λέει στην DW ο Μπεσάρ Λικμέτα, διευθυντής του Balkan Investigative Reporting Network. «Είναι όμως λυπηρό ότι οι πολιτικές διεργασίες οδηγούνται σε άλλες ατραπούς, με τη χώρα να διολισθαίνει προς την ολιγαρχία και τα οργανωμένα συμφέροντα να διαβρώνουν τις κρατικές δομές».

Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, η δικαστική μεταρρύθμιση στην Αλβανία και η ίδρυση δύο νέων θεσμικών οργάνων, του Ειδικού Φορέα κατά της Διαφθοράς και του Εθνικού Γραφείου Ερευνών, δικαιολογούν κάποια αισιοδοξία ότι πλησιάζει το τέλος της ατιμωρησίας, ακόμη και για τους πλέον υψηλά ιστάμενους.

Κομβικό στοιχείο της δικαστικής μεταρρύθμισης αποτελεί η διαδικασία του vetting, την οποία στηρίζουν ΕΕ και ΗΠΑ. Πρόκειται για την επανεξέταση των περιουσιακών στοιχείων όλων των δικαστικών λειτουργών. Ήδη έχουν απομακρυνθεί εκατοντάδες δικαστές και εισαγγελείς, γιατί δεν κατάφεραν να προσκομίσουν επαρκείς αποδείξεις για το «πόθεν έσχες» τους.

Τώρα η σύλληψη του Μπερίσα, λέει ο Τσίπα, «κλονίζει τον μύθο της ατιμωρησίας στην Αλβανία. Το γεγονός ότι καλείται να λογοδοτήσει ο άλλοτε πανίσχυρος πολιτικός, δημιουργεί προηγούμενο για όσους θεωρούν εαυτόν υπεράνω του νόμου». Πολλοί ελπίζουν ότι η υπόθεση Μπερίσα σηματοδοτεί και μία νέα αρχή στην αλβανική πολιτική, με νέα πρόσωπα, που δεν έχουν σχέση με τις πολιτικές αμαρτίες του παρελθόντος.

(Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου)