Έρχεται το τέλος του ΠΟΕ με τον Τραμπ;

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν εκτιμά ιδιαιτέρως τους οργανισμούς πολυμερούς διπλωματίας, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ, WTO). Δεν τους θεωρεί σημαντικούς, γιατί δεν λειτουργούν με γνώμονα την εξυπηρέτηση των αμερικανικών συμφερόντων. Επιπλέον, όπως επισημαίνει στην Deutsche Welle ο Μίχαελ Σέφερ, πρώην πρεσβευτής της Γερμανίας στο Πεκίνο, ο Τραμπ «θεωρεί χάσιμο χρόνου τη συνεχή αναζήτηση συμβιβασμών στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών».

Διαφορετικές «σχολές» για τη διεθνή διπλωματία

«Πιστεύω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μία εντελώς διαφορετική φιλοσοφία για το πώς λειτουργεί η διεθνής κοινότητα» σημειώνει ο Γερμανός διπλωμάτης. Από τη μία πλευρά υπάρχει ήδη η ΕΕ ως παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ ετερογενών χωρών, που επί αιώνες είχαν εμπλακεί σε πολέμους, αλλά άφησαν πίσω τους τον φαύλο κύκλο της βίας και της αντιπαράθεσης. Σε αυτά τα θεμέλια εδραιώθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα «ως ένα σύνολο αμοιβαίων υποχρεώσεων και δικαιωμάτων, που αποτελεί υπόδειγμα όχι μόνο για τους ίδιους τους Ευρωπαίους, αλλά και για όλους τους άλλους διεθνείς οργανισμούς».

Για τον «dealmaker» Ντόναλντ Τραμπ η διεθνής κοινότητα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. «Η πολιτική του 'America First' σημαίνει διμερείς συμφωνίες μετά από μία ει δυνατόν απευθείας διαπραγμάτευση με τον αντισυμβαλλόμενο, μία διαπραγμάτευση στην οποία οι ΗΠΑ έχουν το πάνω χέρι, καθώς είναι ο πιο ισχυρός διαπραγματευτής» σημειώνει ο Μίχαελ Σέφερ.

Πιθανή η «κατάρρευση» του ΠΟΕ

Σημαίνουν όλα αυτά το τέλος της διεθνούς τάξης πραγμάτων, όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα; Το παράδειγμα του ΠΟΕ δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικό. Όπως σημειώνει ο Γερμανός οικονομολόγος Χέριμπερτ Ντίτερ, συνεργάτης του Γερμανικού Ιδρύματος Επιστήμης και Πολιτικής (SWP) στο Βερολίνο, ήδη σήμερα «ο ΠΟΕ αντιμετωπίζει δυσκολίες, είναι η σκιά του εαυτού του. Θεωρητικά συνεχίζει τη λειτουργία του, αλλά στην πραγματικότητα δεν διαθέτει ούτε καν έναν αποτελεσματικό μηχανισμό υποχρεωτικής διαιτησίας για τις εμπορικές διαφορές». «Ο ΠΟΕ βρίσκεται σε κρίση» εκτιμά από την πλευρά της η Ελληνοαμερικανίδα οικονομολόγος Πένυ Γκόλντμπεργκ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ.

Σύμφωνα με κοινή μελέτη του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Οικονομία στο Κίελο (IfW) και του Αυστριακού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (WIFO) που δημοσιεύθηκε λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, μία απενεργοποίηση του ΠΟΕ θα είχε για τους Ευρωπαίους πιο αρνητικές συνέπειες από ό,τι για τους Αμερικανούς, ενώ ο «μεγάλος χαμένος» θα ήταν η Κίνα. Συγκεκριμένα, το πραγματικό ΑΕΠ στην ΕΕ θα υποχωρούσε κατά 0,5%. Στο ακραίο σενάριο, επισημαίνουν οι ερευνητές Γιούλιαν Χιντς και Γκάμπριελ Φελμπερμάγερ, το πραγματικό ΑΕΠ στη Γερμανία θα υποχωρούσε κατά 3,2%, στην Κίνα 6% και στις ΗΠΑ 2,2%. 

Οδυνηρές συνέπειες για τους «μικρούς»

Οδυνηρές θα ήταν οι συνέπειες και για τις μικρότερες χώρες. Όπως εξηγεί ο Χέριμπερτ Ντίτερ «ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμμετοχή στον ΠΟΕ για τις μικρότερες και λιγότερο ισχυρές χώρες, οι οποίες προσβλέπουν στον Μηχανισμό Επίλυσης Διαφορών στα πλαίσια του διεθνούς οργανισμού. Για πολλά χρόνια ο μηχανισμός λειτουργούσε αποτελεσματικά, αλλά σήμερα τορπιλίζεται από τις ΗΠΑ, που από το 2018 δεν συναινούν στον διορισμό νέων δικαστών».

Bέβαια οι μεγάλες δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, βρίσκουν τρόπους να επιβάλλουν τα συμφέροντά τους, ακόμα και χωρίς τον ΠΟΕ. Οι μικρότερες χώρες, ωστόσο, είναι αναγκασμένες να υποκύψουν στα συμφέροντα των ισχυρών. Όπως τονίζει η Πένυ Γκόλντμπεργκ, «η ενσωμάτωση στο παγκόσμιο εμπόριο μέσω διεθνών οργανισμών είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις μικρές χώρες, οι οποίες κατά τεκμήριο δεν διαθέτουν μεγάλη εσωτερική αγορά».

«America First» εδώ και 25 χρόνια

Ο Γερμανός οικονομολόγος Χέριμπερτ Ντίτερ θεωρεί ότι το ελεύθερο εμπόριο με βάση δεσμευτικούς κανόνες υπό την σκέπη του ΠΟΕ βαδίζει προς το τέλος του. Επισημαίνει, ωστόσο, ότι η αμερικανική πολιτική επίδειξης ισχύος χρονολογείται τουλάχιστον από τα μέσα της δεκαετίας του '90 και αναφέρει ως παράδειγμα τα «αποκαλούμενα προγράμματα διάσωσης» από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)» σε υπερχρεωμένες χώρες στα τέλη της δεκαετίας. «Στην πραγματικότητα», λέει, «δεν ήταν προγράμματα διάσωσης, ήταν άσκηση αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μέσω της οικονομίας και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα των δανειοληπτών».  

Προφανώς το διεθνές εμπόριο θα συνεχιστεί, αλλά σε ένα πολύ πιο κατακερματισμένο ρυθμιστικό πλαίσιο. «Αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό» διευκρινίζει πάντως ο Χέριμπερτ Ντίτερ. «Στην εμπορική πολιτική ίσως μπορεί κανείς με μικρά βήματα να επιτύχει περισσότερα από ό,τι στο πλαίσιο του ΠΟΕ, όπου κάθε κράτος-μέλος διαθέτει δικαίωμα βέτο. Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει έρθει το τέλος των διεθνών εμπορικών σχέσεων, αλλά ούτε και το τέλος της παγκοσμιοποίησης».

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου