Ένας πράος διαμεσολαβητής

Το αίσθημα μοιάζει με αυτό που έχει κανείς την πρώτη μέρα του σχολείου, εξομολογήθηκε ο Κόφι Ανάν όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του ως γενικός γραμματέας του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Η πορεία του προς την κορυφή του διεθνούς οργανισμού ξεκίνησε στο Κουμάσι, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Γκάνας, όπου γεννήθηκε το 1938 ως γιος επιφανούς οικογένειας. Ο πατέρας του είχε διατελέσει μάλιστα περιφερειακός κυβερνήτης κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιοκρατίας. Η καταγωγή του επέτρεψε στον Κόφι Ανάν να λάβει εξαιρετική μόρφωση. Μετά το σχολείο σπούδασε στη Γκάνα και στις ΗΠΑ.

Σε ηλικία 24 ετών αναλαμβάνει διοικητική θέση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Τα επόμενα χρόνια η καριέρα του ακολουθεί σταθερά ανοδική πορεία: επικεφαλής προσωπικού στην αποστολή του ΟΗΕ στο Κάιρο, αναπληρωτής διοικητικός διευθυντής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη Γενεύη, αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Το 1993 ο τότε γ.γ. του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούρος Γκάλι διόρισε τον Κόφι Ανάν δεύτερο γενικό γραμματέα για θέματα ειρηνευτικών αποστολών, καθιστώντας τον υπεύθυνο για πάνω από 75.000 στρατιώτες ανά τον κόσμο.

Ρουάντα, Σχέδιο Ανάν και Νόμπελ Ειρήνης

Τότε η καριέρα του υπέστη τα πρώτα πλήγματα. Κατά τη γενοκτονία στη Ρουάντα το 1994 εξτρεμιστικά στρατεύματα της φυλής των Χούτου εκτέλεσαν πάνω από 800.000 Τούτσι και μετριοπαθείς Χούτου. Μήνες πριν από την τραγική κλιμάκωση ο επικεφαλής της αποστολή του ΟΗΕ στη Ρουάντα Ρομέο Νταλέρ είχε προειδοποιήσει για συγκρούσεις ζητώντας ενισχύσεις. Όμως ο Κόφι Ανάν δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα, πιθανόν επειδή η Ευρώπη και οι ΗΠΑ δεν είχαν πρόθεση να εμπλακούν πιο ενεργά στη Ρουάντα. Του ασκήθηκε σκληρή κριτική. Στην επέτειο δέκα ετών από τη γενοκτονία, το 2004, ο Κόφι Ανάν παραδέχθηκε ότι απέτυχε. «Η διεθνής κοινότητα απέτυχε στη Ρουάντα. Αυτό το γεγονός θα πρέπει να μας γεμίζει θλίψη και ντροπή», δήλωσε.

Ωστόσο, η σταδιοδρομία του στον ΟΗΕ συνεχίστηκε. Με πίεση των ΗΠΑ εξελέγη το 1997 γενικός γραμματέας –ο πρώτος με καταγωγή από την υποσαχάρια Αφρική. Αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του ξεκαθάρισε ότι δεν θέλει να είναι απλά ανώτατο διοικητικό στέλεχος, αλλά να εμπλακεί ενεργά στα παγκόσμια πολιτικά τεκταινόμενα. Η μάχη ενάντια στη φτώχεια, την κλιματική αλλαγή και το AIDS ήταν για τον Κόφι Ανάν εξίσου σημαντική με τις ειρηνευτικές προσπάθειες σε εστίες πολιτικών κρίσεων. Σε Ελλάδα και Κύπρο έγινε ευρέως γνωστός για τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες με στόχο την επίλυση του Κυπριακού με το ομώνυμο «Σχέδιο Ανάν», το οποίο απερρίφθη το 2004 σε δημοψήφισμα από την ελληνοκυπριακή πλευρά.

Η Επιτροπή των Βραβείων Νόμπελ αναγνώρισε το διπλωματικό του έργο το 2001, απονέμοντάς του το Νόμπελ Ειρήνης. «Ο Κόφι Ανάν είναι εξέχων εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών και πιθανόν ο πιο αποτελεσματικός γενικός γραμματέας στην ιστορία του οργανισμού», είχε δηλώσει στην DW ο τότε πρόεδρος της επιτροπής Γκούναρ Μπέργκε. Κατά την παραλαβή του βραβείου ο Κόφι Ανάν εμφανίστηκε για άλλη μια φορά εξαιρετικά μετριόφρων, λέγοντας ότι το βραβείο δεν ανήκει μόνο στον ίδιο «αλλά κατά ήμισυ στους συναδέλφους μου σε όλον τον κόσμο που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην επιδίωξη της ειρήνης και σε συχνές περιπτώσεις έχουν ρισκάρει ή ακόμη και χάσει τη ζωή τους για την ειρήνη».

Αποτυχημένη προσπάθεια μεταρρύθμισης του ΟΗΕ

Κι ενώ δημοσίως το κλίμα ήταν πανηγυρικό για τον Κόφι Ανάν, η στήριξη των χωρών μελών του ΟΗΕ προς το πρόσωπό του άρχισε να φθίνει. Οι προσπάθειές του να μεταρρυθμίσει ριζικά τον διεθνή οργανισμό, δίνοντας μεταξύ άλλων θέση μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, ναυάγησαν κυρίως λόγω των αντιρρήσεων των ΗΠΑ.

Οι πιέσεις εναντίον του εντάθηκαν ακόμη περισσότερο όταν το 2003 επέρριψε στον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους ότι παραβίασε τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών με την επίθεσή του στο Ιράκ. Το 2004 ένα σκάνδαλο υπεξαίρεσης χρημάτων στο πλαίσιο ενός προγράμματος του ΟΗΕ έπληξε το κύρος του. Παρότι μια εξεταστική επιτροπή απάλλαξε τον Κόφι Ανάν το 2005, διαπίστωσε ότι δεν διαθέτει πια επαρκή έλεγχο του οργανισμού που διευθύνει.

Μετά το τέλος της δεύτερης θητείας του ως γ.γ. του ΟΗΕ, ο Ανάν αποσύρθηκε το 2007 από το παγκόσμιο προσκήνιο, αναλαμβάνοντας καθήκοντα σε σειρά αναπτυξιακών οργανισμών και γράφοντας τα απομνημονεύματά του. Τον Φεβρουάριο του 2012 ανέλαβε θέση ειδικού διαμεσολαβητή για τον πόλεμο στη Συρία, ωστόσο μετά από έξι μήνες αποχώρησε μετά από διαδοχικές αποτυχημένες προσπάθειες διαμεσολάβησης.

Μέσω του ιδρύματός του δεν σταμάτησε να σχολιάζει επίκαιρα θέματα και γεγονότα. Για τις πρόσφατες μαθητικές διαδηλώσεις κατά του αμερικανικού λόμπι όπλων επισήμανε μέσω twitter ότι «όταν οι ηγέτες δεν ανταποκρίνονται στον ρόλο τους, ο λαός μπορεί να αναλάβει τον ηγετικό ρόλο και να εξαναγκάσει τους ηγέτες να τον ακολουθήσουν».

Ο Κόφι Ανάν ζούσε τα τελευταία χρόνια μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του Νάνε στη Γενεύη. Μετά από σύντομη ασθένεια έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών σε νοσοκομείο της Βέρνης.

Ντάνιελ Πελτς / Άρης Καλτιριμτζής