Radio Free Europe: Αντίδοτο στη ρωσική προπαγάνδα;

Όποιος επιθυμεί να επισκεφθεί την έδρα του αμερικανικού ραδιοτηλεοπτικού οργανισμού Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) πρέπει να υποβληθεί σε αυστηρούς ελέγχους ασφαλείας. Θωρακισμένα τζάμια και χοντροί τοίχοι προστατεύουν από επιθέσεις το συγκρότημα στη λεωφόρο Vinohradska στην Πράγα, όπου ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας εδρεύει από το 2009. Οι ατσάλινες πόρτες χτυπούν δυνατά ανοίγοντας την κλειδαριά. Εκατοντάδες δημοσιογράφοι εργάζονται εδώ για να μεταδώσουν προγράμματα για ακροατές σε 23 χώρες σε 27 γλώσσες. Στο μεταξύ, ο σταθμός αφιερώνει και πάλι ιδιαίτερη προσοχή σε μια περιοχή που είχε περάσει κάπως στο περιθώριο, την Ανατολική Ευρώπη. Ο Άντρεϊ Σέρι είναι υπεύθυνος για τα προγράμματα στη ρωσική γλώσσα, τα οποία λειτουργούν υπό τις επωνυμίες Radio Svoboda (Radio Freedom) και Current Time TV.

Με κόστος την προσωπική ασφάλεια

Μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ο αριθμός των ακροατών αυξήθηκε απότομα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Γκορμπατσόφ το 1991, όπως αναφέρει ο Σέρι.  Παράλληλα αυξήθηκαν επίσης και τα αντίποινα κατά των ξένων μέσων ενημέρωσης στη Ρωσία. Μετά από περισσότερα από 30 χρόνια, το ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο αναγκάστηκε να κλείσει το γραφείο του στη Μόσχα όπου απασχολούνταν περίπου 100 δημοσιογράφοι. Οι περισσότεροι από αυτούς εδρεύουν τώρα στη Ρίγα, την Τιφλίδα ή το Ερεβάν. "Παρ' όλα αυτά εξακολουθούμε να έχουμε παρουσία επί τόπου και νομίζω ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό ώστε να μη χάνουμε την επαφή με τις εξελίξεις στη Ρωσία", προσθέτει ο Σέρι. Οι εργαζόμενοι επί τόπου ενημερώνονται ανοιχτά για το τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την προσωπική τους ασφάλεια. Η περίπτωση της δημοσιογράφου του RFE/RL Αλσού Κουρμασέβα δείχνει πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να πέσει κανείς στα χέρια της ρωσικής δικαιοσύνης. Η ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφος βρίσκεται υπό κράτηση στη ρωσική πόλη Καζάν για περισσότερους από τρεις μήνες. Κατηγορείται ότι δεν είχε δηλώσει ότι ήταν "πράκτορας του εξωτερικού".

Στη Ρωσία, οι άνθρωποι, τα μέσα ενημέρωσης και οι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως ξένοι πράκτορες εάν λαμβάνουν χρήματα από άλλη χώρα. Αυτό έχει ως στόχο τον στιγματισμό τους ως κατασκόπους που εργάζονται για τα συμφέροντα άλλων κρατών. «Η Κουρμασέβα ήθελε να μείνει στη Ρωσία μόνο για ένα δεκαπενθήμερο ώστε να επισκεφθεί την ηλικιωμένη και άρρωστη μητέρα της, λέει ο σύζυγός της και συνάδελφος του RFE, Παβέλ Μπουτόριν. "Ουσιαστικά την πήραν όμηρο". Είναι σαφές ότι η τύχη της θα αποφασιστεί στη Μόσχα. Τα δύο παιδιά της συνεχίζουν να ζητούν τη μητέρα τους, λέει ο Μπουτόριν.

Χρηματοδότηση από το αμερικανικό Κονγρέσο

Το Radio Free Europe ιδρύθηκε το 1949 στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου. Αρχικά ήταν ένα αντικομμουνιστικό πρότζεκτ της CIA, σήμερα ο ετήσιος προϋπολογισμός του, που αντιστοιχεί σε περισσότερα από 100 εκατομμύρια ευρώ, προέρχεται από το αμερικανικό Κογκρέσο. Μέχρι να μετακομίσει στην Πράγα το 1995, το RFE/RL εξέπεμπε από ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα στον Αγγλικό Κήπο του Μονάχου. Εκείνη την εποχή οι πομποί παρεμβολής εμπόδιζαν τη λήψη στο ανατολικό μπλοκ. Σήμερα η κρατική λογοκρισία στο διαδίκτυο έχει αρχίσει να εδραιώνεται στη Ρωσία. Οι ρωσικές αρχές έχουν μπλοκάρει τις ιστοσελίδες του τηλεοπτικού ειδησεογραφικού καναλιού Current Time και του Radio Svoboda εδώ και σχεδόν δύο χρόνια. Στην Πράγα αναζητούνται συνεχώς τόποι διαφυγής, ένα "παιγνίδι της γάτας με το ποντίκι σε τεχνικό επίπεδο", όπως περιγράφει ο Σέρι. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Telegram και το YouTube που δεν έχουν μπλοκαριστεί στη Ρωσία, είναι ιδιαίτερα σημαντικά ως πλατφόρμες. Το YouTube μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για βίντεο, αλλά και για podcasts, ακόμη και για κείμενα. Επίσης ο σταθμός έχει αναπτύξει τις δικές τους εφαρμογές για smartphone. "Αλλά δεν έχουν όλοι το θάρρος να εγκαταστήσουν τις εφαρμογές επειδή η αστυνομία θα μπορούσε να ελέγξει τα κινητά τους τηλέφωνα", λέει ο Σέρι.

Πολλοί ακροατές και θεατές θα χρησιμοποιούσαν ένα δίκτυο VPN στο σπίτι για να παρακάμψουν τον αποκλεισμό του διαδικτύου. Το Radio Free Europe προσπαθεί επίσης να προσεγγίσει ακροατές και πέρα από τους φιλελεύθερα σκεπτόμενους κύκλους της Αγίας Πετρούπολης ή της Μόσχας. "Δεν μπορείτε να τους λέτε ότι όλοι οι Ρώσοι είναι κακοί, πρέπει να μιλήσουμε σε αυτούς τους ανθρώπους σε μια γλώσσα που μπορούν να αποδεχτούν", λέει ο Σέρι. Αυτό περιλαμβάνει επίσης και την αναφορά στην αντιμετώπιση τοπικών προβλημάτων που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Αυτό ονομάζεται  "δημοσιογραφία πάνω από σύνορα".

Απ΄ευθείας από το ουκρανικό μέτωπο

Λίγα βήματα μακριά από τη ρωσόφωνη υπηρεσία βρίσκονται συνάδελφοι από το ουκρανόφωνο πρόγραμμα του σταθμού. Από την έναρξη της ρωσικής επίθεσης έλαβαν πρόσθετη χρηματοδότηση και άνοιξαν ένα νέο γραφείο στην πόλη Λβιβ, όπως αναφέρει η διευθύντριά του Μαριάνα Ντραχ. Περισσότεροι από εκατό δημοσιογράφοι κάνουν καθημερινά ρεπορτάζ από την Ουκρανία με έμφαση στην ερευνητική δημοσιογραφία, αλλά και απευθείας από το μέτωπο. Δεν είναι ασφαλώς μια ακίνδυνη δουλειά. «Μόλις πρόσφατα ένας δημοσιογράφος στη νότια ουκρανική περιοχή Ζαπορίζια κοντά στο Ρομπότινε δέχθηκε πυρά του ρωσικού πυροβολικού και τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι», λέει η Ντραχ. Πριν από σχεδόν δύο χρόνια, η παραγωγός Βίρα Χίριτσ έχασε τη ζωή της από χτύπημα ρουκέτας στο διαμέρισμά της στο Κίεβο. Ο Ντραχ λέει: "Η τύχη της είναι παραδειγματική για πολλούς Ουκρανούς πολίτες που έχουν πέσει αθώα θύματα του πολέμου".

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου