O εγκέφαλος στην τέχνη και την επιστήμη

Το πιο συγκινητικό έκθεμα αυτό το διάστημα στην Ομοσπονδιακή Αίθουσα Τέχνης (Βundeskunsthalle) της Βόννης δεν είναι ένα έργο τέχνης. Είναι οι σημειώσεις ενός ασθενούς που έφυγε από τη ζωή με άνοια το 2005. Πολλές εκατοντάδες χρωματισμένα φύλλα, χειρόγραφες σημειώσεις, σκίτσα. Ο άνθρωπος αυτός φαίνεται ότι ήταν μορφωμένος.«Πότε πήρα διαζύγιο;» γράφει σε μια σελίδα. «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ. Όντως υπήρξε;» σε μια άλλη. Δεν ήταν πια σίγουρος αν η ιστορία αυτή πράγματι γράφτηκε από τον Χάινριχ Μπελ.

«Ο εγκέφαλος στην τέχνη και την επιστήμη»: αυτός είναι ο τίτλος της νέας έκθεσης που παρουσιάζεται αυτό το διάστημα στο σημαντικό γερμανικό μουσείο της Βόννης. Πρόκειται για μια έκθεση, όπου η τέχνη συναντά την επιστήμη και την τεχνολογία. Αλλά και τη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Στο επίκεντρό της βρίσκονται τα τελευταία ευρήματα γύρω από τη λειτουργία του εγκεφάλου δίνοντας απαντήσεις σε βασικές ερωτήσεις των επισκεπτών.

Νους, ψυχή, πνεύμα, συνείδηση

Ο εγκέφαλος έχει τη μορφή «ζελέ» και είναι μικρότερος από ό,τι πιστεύουμε. Μάλιστα εκτιμάται ότι εδώ και 100.00 χρόνια το μέγεθός του δεν έχει αυξηθεί σημαντικά, εξαιτίας του ανθρώπινου μεταβολισμού. Αποτελεί το 2% της ανθρώπινης μάζας αλλά καταναλώνει, ακόμη και εν ηρεμία, το 20% της ενέργειας. Όσο για τις διεργασίες που επιτελεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, υπάρχουν πολλοί μύθοι, οι οποίοι όμως δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα: ότι οι επιστήμονες χρησιμοποιούν κυρίως το αριστερό μέρος του εγκεφάλου τους, ενώ οι ζωγράφοι και οι μουσικοί το δεξί ήμισυ.

Μεγάλο μέρος της έκθεσης αφιερώνεται στις έννοιες της ψυχής, του πνεύματος, της συνείδησης. Για τη Λίντα Μπουντχάουτ, εργαζόμενη σε νοσοκομείο, είναι βέβαιο ότι υπάρχει αυτό που λέμε «ψυχή». Η ίδια αναφέρει εξιστορήσεις ετοιμοθάνατων, που νιώθουν την παρουσία των γονιών ή των παππούδων τους. «Καμιά φορά οι περιγραφές τους είναι τόσο ρεαλιστικές που διερωτώμαι αν πράγματι είναι κάποιος μαζί μας στο δωμάτιο» αναφέρει η ίδια.

«Σκέφτομαι άρα υπάρχω»

Ένα από το πιο ιδιαίτερα εκθέματα είναι αναμφίβολα το κρανίο του Ρενέ Ντεκάρτ, του Γάλλου φιλοσόφου, στον οποίο ανήκει η περίφημη ρήση «cogito ergo sum» (σκέφτομαι άρα υπάρχω), και που μεταφέρθηκε στη Βόννη από το Παρίσι. Η όλη ύπαρξή μας ταυτίζεται εν τέλει με τη σκέψη;  Και μπορούμε άρα με τη σκέψη μας να πλάσουμε τον κόσμο όπως εμείς τον θέλουμε;

Σε ένα πείραμα τοποθετήθηκαν μαθητές για μία ώρα μέσα σε ένα δωμάτιο καθηγητών με μια σχεδόν άδεια βιβλιοθήκη. Έπειτα βγήκαν από αυτό και κλήθηκαν να το περιγράψουν. Σχεδόν όλοι είπαν ότι η βιβλιοθήκη ήταν γεμάτη, διότι είχαν ταυτίσει στο μυαλό τους τους καθηγητές με τα βιβλία. Ο εγκέφαλος σώζει εικόνες όχι ακριβώς όπως είναι, αλλά όπως αυτές διαμορφώνονται βάσει προηγούμενων εμπειριών.

Από τη θεραπεία ανίατων νόσων ως τα Cyborg

Τέλος ένα ακόμη ερώτημα που διερευνά η έκθεση είναι τα όρια των δυνατοτήτων του εγκεφάλου και κατά πόσο μπορούμε να τον εκπαιδεύσουμε, ώστε να ξεπεράσει το σημερινό επίπεδο. Η ιατρική επιστήμη έχει πλέον καταγράψει σημαντικά βήματα, πχ. ειδικά εμφυτεύματα μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση στη νόσο Πάρκινσον.

Ειδικοί πλέον συνηγορούν στο ότι ο εγκέφαλος μπορεί να εκπαιδευθεί, ώστε να γίνει ακόμη πιο «έξυπνος». Κάποιοι μάλιστα δεν θεωρούν απίθανο μακροπρόθεσμα να οδηγηθούμε προς την κατεύθυνση των Cyborg (βιολογικός οργανισμός και μηχάνημα μαζί). Προς το παρόν ένα τέτοιο σενάριο ανήκει στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας.

Kρίστοφ Ντρίσεν, dpa

Eπιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη