H αμφιλεγόμενη πολιτική ασύλου της ΕΕ
4 Σεπτεμβρίου 2020
Τον Σεπτέμβριο του 2015 χιλιάδες πρόσφυγες είχαν κατασκηνώσει στον σιδηροδρομικό σταθμό της Βουδαπέστης. Η κατάσταση «χτύπησε κόκκινο» όταν πρόσφυγες άρχισαν να πηγαίνουν με τα πόδια στην Αυστρία. Προκειμένου να αποφευχθεί μια ανθρωπιστική τραγωδία, η καγκελάριος Μέρκελ επέτρεψε σε δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο να εισέλθουν στη Γερμανία μέσω Αυστρίας. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι ήθελαν να φτάσουν στη Γερμανία, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτωρ Όρμπαν είχε πει τότε ότι το πρόβλημα ήταν γερμανικό και όχι ευρωπαϊκό.
Το καλοκαίρι του 2015, όταν ο αριθμός των προσφύγων που επιχειρούσαν από την Ελλάδα και τη Βαλκανική Οδό να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη αυξανόταν, ίσχυε ο Κανονισμός του Δουβλίνου. Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό, αρμόδια για τους αιτούντες άσυλο είναι η πρώτη χώρα εισόδου. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι αρμόδια για τους πρόσφυγες από τη Συρία ήταν τότε η Ελλάδα. Η Γερμανική Αρχή Ασύλου (BAMF) ανέστειλε προσωρινά τον κανονισμό από τις 21 Αυγούστου του 2015. Τότε επικριτικές φωνές έκαναν λόγο για ένα φαινόμενο «έλξης προσφύγων» στη Γερμανία, δεδομένου ότι ήλπιζαν ότι θα λάβουν εκεί αμέσως άσυλο. Αν και η Μέρκελ είχε χαρακτηρίσει τους κανόνες του Δουβλίνου «ξεπερασμένους», τους επανέφερε λίγο αργότερα σε ισχύ. Μάλιστα ισχύουν μέχρι σήμερα.
Η ΕΕ δεν έμαθε πολλά
Έκτοτε η ΕΕ δεν έχει αποκτήσει ενιαίο μηχανισμό κατανομής προσφύγων και αιτούντων άσυλο. Αν και οι υπουργοί Εσωτερικών της ΕΕ είχαν συμφωνήσει από το 2015 σε έναν τέτοιο μηχανισμό, η Ουγγαρία, η Πολωνία και μερικά άλλα κράτη αρνήθηκαν να εφαρμόσουν την απόφαση. Αποφάσεις του Δικαστηρίου της ΕΕ, οι οποίες υποχρεώνουν τις Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία να δεχθούν πρόσφυγες αγνοήθηκαν. Το 2020 η ΕΕ δεν βρίσκεται πολλά βήματα μακριά από το 2015. Ο ευρωβουλευτής Ντάμιαν Μπεζελάγκερ από το φιλοευρωπαϊκό κόμμα Volt θεωρεί ότι η ΕΕ δεν έμαθε εν τέλει τίποτα από την προσφυγική κρίση. «Οι υπουργοί Εσωτερικών της ΕΕ δεν μπόρεσαν να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να λάβουν αποφάσεις» αναφέρει. Από την πλευρά της η Κάθριν Γούλαρντ, Γενική Γραμματέας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προσφύγων (ECRE) που εκπροσωπεί δεκάδες ανθρωπιστικές ΜΚΟ στην ΕΕ, θεωρεί ότι δεν απαιτείται μεταρρύθμιση του συστήματος ασύλου. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι τα κράτη-μέλη να τηρούν τους ισχύοντες κανόνες για τις διαδικασίες ασύλου και μάλιστα γρήγορα.
Το 2016 ως χρονιά-καμπή
Στο μεταξύ ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου στην ΕΕ μειώθηκε από 1,3 εκατομμύρια το 2015 σε 670.000 το 2019. Λίγο μετά τη ρήση «θα τα καταφέρουμε» της Μέρκελ, τόσο η ίδια η Γερμανία όσο και τα κράτη των Βαλκανίων έκλεισαν τα σύνορά τους. Η «απώλεια ελέγχου», σύμφωνα με τον τότε υπουργό Εσωτερικών Τόμας ντε Μεζιέρ έπρεπε να αποφευχθεί. Στις αρχές του 2016, οι χιλιάδες άνθρωποι παρέμειναν εγκλωβισμένοι στην Ειδομένη. Η συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία τον Μάρτιο του 2016 οδήγησε σε σημαντική μείωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Η Τουρκία δεσμεύθηκε να δεχθεί πρόσφυγες από τα ελληνικά νησιά. Σε αντάλλαγμα πρόσφυγες που διέμεναν στην Τουρκία θα μεταφέρονταν απευθείας σε χώρες της ΕΕ. Η συμφωνία αυτή που απέφερε στην Τουρκία 6 δις ευρώ, ισχύει ακόμη. Παράλληλα, στην έτερη προσφυγική οδό Λιβύης - Ιταλίας, η ΕΕ σταμάτησε σχεδόν εντελώς τις επιχειρήσεις διάσωσης υποστηρίζοντας την λιβυκή ακτοφυλακή, η οποία υποτίθεται ότι συγκρατεί πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Παρόλα αυτά, εκατοντάδες άνθρωποι προσπαθούν κάθε εβδομάδα να φτάσουν στην Ευρώπη από τη Λιβύη. Πολλοί πνίγονται. Η Ιταλία, η Μάλτα, η Γαλλία και η Ισπανία διστάζουν να ανοίξουν τα λιμάνια τους πλην εξαιρέσεων.
To 2016 ήταν πάντως από κάθε άποψη μια χρονιά-καμπή. Η ΕΕ αποφάσισε οι αιτήσεις ασύλου να εξετάζονται στα λεγόμενα «hotspot» των χωρών πρώτης εισόδου, δηλαδή της Ελλάδας και της Ιταλίας. Τα «hotspot»γέμισαν ασφυκτικά και αυτό οδήγησε σε απάνθρωπες συνθήκες, όπως στη Μόρια. Οι διαδικασίες ασύλου στη Μόρια διαρκούν μήνες ακόμη και χρόνια. Στο μεταξύ η Ουγγαρία ήδη από το 2015 είχε αρχίσει να κατασκευάζει φράχτη στα σύνορα με τη Σερβία. Το ουγγρικό μοντέλο ήταν για την κυβέρνηση της Βουδαπέστης η απόλυτη επιτυχία, η ΕΕ όμως το επέκρινε σφόδρα. Έπειτα και η Ελλάδα άρχισε να κατασκευάζει φράχτη στον Έβρο, όπως και η Βουλγαρία στα σύνορα με την Τουρκία. Αυτή είναι μια τάση που υποστηρίζει και ο νυν υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας Χορστ Ζεεχόφερ: κλειστά εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και διαδικασίες ασύλου που διενεργούνται εκεί. Για τον Ντάνιελ Μπεζελάγκερ η πρόταση Ζεεχόφερ είναι «ανέντιμη». Ο ίδιος κατακρίνει την «πολιτική αποτροπής» με τη δημιουργία προσφυγικών κέντρων, όπως αυτό της Μόριας. «Δεν μπορεί αυτό να αποτελεί λύση».
Κάποια κράτη δεν στηρίζουν το δικαίωμα ασύλου
Από την πλευρά της η Κάθριν Γούλαρντ θεωρεί πως η ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου τα τελευταία χρόνια καθορίζεται τελικά από την σκληρή στάση της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. «Αυτό που μάθαμε είναι ότι συγκεκριμένα κράτη-μέλη δεν πιστεύουν πλέον στο δικαίωμα ασύλου. Δεν θέλουν να προσφέρουν προστασία σε πρόσφυγες. Αυτό σημαίνει ότι ένας προσωρινός μηχανισμός κατανομής μπορεί να βασιστεί μόνο σε έναν συνασπισμό προθύμων.» Στο μεταξύ η Κομισιόν έχει ήδη προτείνει μεταρρύθμιση του συστήματος «Δουβλίνου» και της διαδικασίας ασύλου. Ωστόσο, κράτη της ανατολικής και βόρειας Ευρώπης απορρίπτουν κάθε πρόταση που συνδέεται με την υποχρεωτική κατανομή προσφύγων στην ΕΕ. Η νέα τάση που παρατηρεί η Γούλαρντ είναι μια προσπάθεια της ΕΕ μετάθεσης του προβλήματος εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων, στην Τουρκία, τη Λιβύη, τον Λίβανο ή την Ιορδανία.
Μπερντ Ρίγκερτ
Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη