Brexit: Στην κόψη του ξυραφιού η εμπορική συμφωνία

Το πολυαναμενόμενο τηλεφώνημα ανάμεσα στην πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον έγινε τελικά το βράδυ της Δευτέρας. Πρόκειται για μια ακόμη προσπάθεια σε ανώτατο επίπεδο, ούτως ώστε να μπουν σε κίνηση τα λιμνάζοντα ύδατα των διαπραγματεύσεων για την εμπορική συμφωνία, που θα διέπει από τον ερχόμενο Ιανουάριο τις εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Βρετανίας. Αλλά μετά από μισή ώρα και οι δύο εγκατέλειψαν τις προσπάθειες. Σύμφωνα με όσα ανακοινώθηκαν και οι δύο πλευρές ζήτησαν διακοπή. Η φον ντερ Λάιεν θέλει να διαβουλευθεί με τα κράτη-μέλη, εάν βλέπουν κάποιο περιθώριο κινήσεων, με τις οποίες να μπορούν να προσεγγίσουν τα βρετανικά αιτήματα. Από την άλλη, και ο Μπόρις Τζόνσον αποκτά ξανά χρόνο για να συμβουλευτεί τους πολιτικούς του φίλους, σχετικά με το εάν μπορεί να αποδεχθεί τις προτάσεις της ΕΕ ή αν έφτασε η ώρα να τραβήξει το καλώδιο από την πρίζα.

Έλλειψη εμπιστοσύνης στους  Βρετανούς

Αλλά και η χθεσινή ημέρα ξεκίνησε σε βαρύ κλίμα. Το συμπέρασμα του επικεφαλής διαπραγματευτή της ΕΕ Μισέλ Μπαρνιέ για την κατάσταση σε αυτό το στάδιο ήταν «αφήστε την ελπίδα να φύγει, οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε αδιέξοδο». Στο ίδιο κλίμα κινήθηκαν και οι δηλώσεις του Ιρλανδού υπουργού Εξωτερικών Σάιμον Κόβενι στο σταθμό RTE. Κάπως έτσι κύλησε η χθεσινή Δευτέρα. Παρόλα αυτά ένα εμπόδιο φαίνεται να μην υπάρχει πια: Η βρετανική κυβέρνηση άφησε να εννοηθεί ότι δεν πρόκειται να θέσει σε ισχύ δύο νομοθετήματα που απειλούσαν να ακυρώσουν τμήματα της συμφωνίας εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον περασμένο Ιανουάριο. Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο αμφιλεγόμενος νόμος εσωτερικής αγοράς, για τον οποίο ένας υπουργός κατά την πρώτη ανάγνωση στη Βουλή των Κοινοτήτων ανέφερε ελαφρά τη καρδία, ότι ορισμένα σημεία του παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο. Αυτό και ένα άλλο νομοθέτημα θα έθεταν τις συμφωνίες με την ΕΕ για την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων ανάμεσα στη Β. Ιρλανδία και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας εν τοις πράγμασι εκτός ισχύος. Το Λονδίνο έστησε ένα σύνθετο σκηνικό απειλών, για να κάνει τελικά πίσω μετά από τις έντονες αντιδράσεις των Βρυξελλών. 

Παρόλα αυτά, εδώ ακριβώς βρίσκεται η γενεσιουργός αιτία τμήματος των προβλημάτων που ανέκυψαν στις διαπραγματεύσεις. Οι Ευρωπαίοι δεν εμπιστεύονται τους Βρετανούς ότι θα τηρήσουν τις συμφωνίες. Διπλωμάτες στις Βρυξέλλες εκφράζουν την υπόθεση, ότι όποιος είναι έτοιμος μια φορά να παραβιάσει μια συμφωνία, θα μπορούσε να το κάνει και μια δεύτερη φορά με τη νέα συμφωνία για τις μελλοντικές εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Βρετανίας. Αυτό είναι και ο λόγος που προσπαθούν να «θωρακίσουν» τις συμφωνίες με ρήτρες κι άλλα ένδικα μέσα.

Τα τρία κρίσιμα σημεία διαφωνίας

Στις διαπραγματεύσεις τρία ακανθώδη σημεία συνεχίζουν να χωρίζουν τις δύο πλευρές: Ο δίκαιος ανταγωνισμός, ο έλεγχος της εμπορικής συμφωνίας και το δικαίωμα αλιείας. Τέλος της προηγούμενης εβδομάδας κάποια αχτίδα ελπίδας για μία συμφωνία φάνταζε στον ορίζοντα. Αλλά η Γαλλία, η Ολλανδία και άλλες χώρες έβαλαν εμπόδια. Το Παρίσι προειδοποίησε ότι δεν θα πρέπει να γίνονται υπερβολικές παραχωρήσεις, για τις οποίες θα μετάνιωνε κανείς εκ των υστέρων σε περίπτωση που η Βρετανία απομακρύνονταν συνεχώς από την κοινοτική νομοθεσία. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται ο πραγματικός πυρήνας της διαμάχης: Η κυβέρνηση του Λονδίνου συνεχώς τονίζει ότι ο πραγματικός στόχος του Brexit είναι πλήρης ελευθερία και ανεξαρτησία. Η Βρετανία θέλει να έχει την πλήρη ελευθερία κινήσεων για να θέτει δικούς της κανόνες. Εμπειρογνώμονες, όπως ο Ντέιβιντ Χένιγκ από το UK trade policy project, κάνουν σαφές ότι από σύγχρονες εμπορικές συμφωνίες που ορίζουν κανόνες για τις εμπορικές σχέσεις δύο ή τριών κρατών, αυτόματα πηγάζουν περιορισμοί στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Υπό αυτήν την έννοια συνιστά βασικό σφάλμα της βρετανικής κυβέρνησης να μην αναγνωρίζει μια πραγματικότητα.

Η δεύτερη κρίσιμη διαφωνία αφορά στον έλεγχο τήρησης της συμφωνίας. Η ΕΕ επιθυμεί να έχει στη διάθεσή της «αιχμηρά όπλα» σε περίπτωση που οι Βρετανοί παραβιάσουν τους όρους της εμπορικής συμφωνίας. Σε αυτήν την περίπτωση ζητούν άμεση επιβολή δασμών κι άλλων νομικών κυρώσεων. Η βρετανική πλευρά απορρίπτει μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο. Το τρίτο δυσεπίλυτο σημείο είναι το δικαίωμα αλιείας στο στενό της Μάγχης. Πόση πρόσβαση θα έχουν οι ευρωπαίοι ψαράδες στο βρετανικό θαλάσσιο χώρο; Πόση διάρκεια θα έχουν τυχόν μεταβατικά διαστήματα και πώς θα διαμορφωθούν οι ποσοστώσεις για ορισμένα είδη ψαριών; Αυτά είναι τα κύρια ερωτήματα.

Το στοιχείο του δράματος και ενδεχόμενα έκτακτα μέτρα

Βέβαια στη διαμάχη έχουν προστεθεί και στοιχεία δράματος μέσω δημόσιων δηλώσεων. Το Σαββατοκύριακο οι υπουργοί του Μπόρις Τζόνσον συσπειρώθηκαν γύρω από τον πρωθυπουργό τους διαβεβαιώνοντας ότι θα τον στηρίξουν σε περίπτωση no deal, δηλαδή λήξη της μεταβατικής περιόδου χωρίς εμπορική συμφωνία. Νωρίς το πρωί της Δευτέρας ο Νάιτζελ Φάρατζ έγραφε στο twitter: Ή θα υποκύψουμε μπροστά στον Μπαρνιέ και τον Μακρόν, ή θα αποχωρήσουμε». Ο υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Κλίβελι ωστόσο, μιλώντας στο BBC, διαβεβαίωνε ότι υπάρχει ακόμη χρόνος για μια συμφωνία. «Αλλά η Βρετανία έχει καλά χαρτιά και μπορεί χωρίς πρόβλημα να ζήσει και χωρίς συμφωνία. Δεν είναι μια καλή λύση, όπως με μία συμφωνία, αλλά μπορούμε και άτυπα να διατηρούμε εμπορικές σχέσεις με την ΕΕ κατά το πρότυπο της Αυστραλίας».

Από την πλευρά της η Επίτροπος από την Ιρλανδία Μάρεντ Μακ Γκίνες προειδοποίησε ότι το μπαλάκι βρίσκεται οριστικά στο τερέν των Βρετανών. «Η κατάσταση δεν εξελίσσεται καλά, η Βρετανία πρέπει να κάνει συμβιβασμούς». Την Πέμπτη 10/12 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων συναντώνται στις Βρυξέλλες. Μέχρι τότε θα πρέπει να φανεί προς ποια κατεύθυνση οδηγείται η κατάσταση. Ήδη από τώρα μερικές χώρες ζητούν να τεθούν από 1ης Ιανουαρίου σε λειτουργία τα έκτακτα μέτρα.

Μπάρμπαρα Βεζελ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου