75 χρόνια μετά: Άνθρωποι και θηρία στο Νταχάου

Ψάχνουμε για τα ίχνη του Χάινριχ Σιτς λίγο έξω από την πόλη του Μονάχου στο Φέλνταφινγκ. Ενός πρώην γιατρού των Ές Ές SS, ο οποίος έζησε εδώ μετά τη δίκη του. Καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δέκα ετών για συνέργεια στη δολοφονία 11 ανθρώπων. Μόνο αυτά μπόρεσαν να αποδειχθούν. Τα θύματά του ήταν όμως πολύ περισσότερα - κυρίως κρατούμενοι, στους οποίους έκανε ιατρικά πειράματα.

Ένας πρώην γείτονας του Σιτς φροντίζει τον τάφο του. Ήξερε άραγε ότι καταδικάστηκε; «Αδύνατον!», απάντησε όταν τον ρωτήσαμε. «Ήταν πολύ καλός άνθρωπος, πάντα ευγενικός…» Αυτό που μαθαίνει από εμάς «είναι σοκαριστικό», μία φράση που επαναλαμβάνει αρκετές φορές.

Η εξόντωση του κλήρου

Σεπτέμβριος 1939. Ο 23χρονος τότε Καζιμίρτζ Μαντάνσκι έχει σχεδόν ολοκληρώσει τις θεολογικές του σπουδές στην Πολωνία. Οι Γερμανοί κατακτητές αρχίζουν συστηματικά να συλλαμβάνουν τους πολωνούς διανοούμενος, συμπεριλαμβανομένων κληρικών και ιερέων. Ο Μαντάνσκι καταλήγει κι αυτός στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζαξενχάουσεν, κι αργότερα στο Νταχάου.

Από το 1940, περισσότεροι από 2.700 ιερείς και κληρικοί από όλη την Ευρώπη φυλακίστηκαν εκεί. Από αυτούς, πάνω από 1700 είναι Πολωνοί και περισσότεροι από τους μισούς δεν θα επιβιώσουν.

Το Νταχάου, όπως και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, διέθετε μία μονάδα, στην οποία γίνονταν ιατρικά πειράματα. Την άνοιξη του 1940 ο γιατρός των Ες Ες Χάινριχ Σιτς κατέφθασε στο Νταχάου - δύο χρόνια αργότερα είχε γίνει ήδη υπεύθυνος του τμήματος. Ο Σιτς ήταν υπεύθυνος για τα πειράματα με σήψη και φλεγμονές. Για την θεραπεία χρησιμοποιούνταν μέθοδοι που ακόμη και τότε θεωρούνταν μη αποτελεσματικές. Η βασική ομάδα κρατούμενων, στους οποίους γίνονταν τα πειράματα στο Νταχάου, ήταν οι ιερείς, καθώς, όπως σημείωναν τότε «είναι σχετικά υγιείς» και συνεπώς μπορούσαν να αναμένουν μια αρκετά σαφή εικόνα του αποτελέσματος.

Απλώς… πειραματόζωα

Νοέμβριος 1942. Ο  Καζιμίρτζ Μαντάνσκι και ο Χάινριχ Σιτς συναντιούνται για πρώτη φορά στο ιατρείο του στρατοπέδου. Είκοσι ιερείς επιλέχθηκαν για ένα ιατρικό πείραμα. Πολλοί από αυτούς πεθαίνουν μέσα στο επόμενο εικοσιτετράωρο.

Ο Καζιμίρτζ Μαντάνσκι, αν και επέζησε, άρχισε σταδιακά να εξασθενεί όλο και περισσότερο – ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα πεθάνει. Ο Σιτς, ως επικεφαλής του πειράματος, είναι ο πρώτος που πλησιάζει τους ασθενείς: θέτει ερωτήσεις στις νοσοκόμες και υπαγορεύει το ακριβές πρωτόκολλο. Γνωρίζει βέβαια ότι οι κρατούμενοι θα πεθάνουν, αλλά δεν τον ενδιαφέρει να σώσει τη ζωή τους. Για αυτόν, είναι απλώς πειραματόζωα.

Ένας «άγγελος» στο Νταχάου

«Είδα ανθρώπους και θηρία στο Νταχάου. Τα θηρία ήταν αυτοί που έχασαν την ανθρωπιά τους», δήλωσε ο Μαντάσκι σε συνέντευξη το 1995 στην DW.

Οι γερμανοί πολιτικοί κρατούμενοι, ειδικά οι σοσιαλδημοκράτες και οι κομμουνιστές, εργάζονται ως νοσοκόμοι και βοηθητικό προσωπικό. Μεταξύ αυτών ήταν και ο επικεφαλής των νοσηλευτών Χάινριχ Στερ, τον οποίο οι κρατούμενοι αποκαλούσαν «Χάινι». Ο Μαντάνσκι δεν θα ξεχάσει ποτέ το χαμόγελο στο πρόσωπο του Χάινι, όταν τον ξύπνησε μετά από μία επώδυνη χειρουργική επέμβαση. Ο νεαρός ιερέας κινδύνευε από σήψη. «Θέλω να σε σώσω», του είπε ο Χάινι και του έδωσε κρυφά την θεραπεία. Ο Στερ περιέθαλπε κρυφά και άλλους κρατούμενους, σώζοντάς τους από τον θάνατο.

Ο Μαντάνσκι έζησε για να δει την απελευθέρωση του στρατοπέδου στις 29 Απριλίου 1945. Αυτή η ημερομηνία σημάδεψε για πάντα την ζωή του. Τριάντα χρόνια αργότερα οι κομμουνιστικές αρχές στην Πολωνία βάζουν τον θεμέλιο λίθο στο έργο ζωής του κληρικού που έγινε επίσκοπος Στετίνου: το ινστιτούτο της Θεολογικής Ακαδημίας στη Βαρσοβία.

Ο επίσκοπος δεν πρόλαβε να ευχαριστήσει προσωπικά τον σωτήρα του. Ο «Χάινι» πέθανε το 1958. Ωστόσο, η ανιψιά του Ίρμγκαρντ Φόστερ θυμάται ότι ο Μαντάνσκι επισκέφτηκε τον τάφο του. Στην ταφόπλακα αναγράφεται: «Η ζωή σου ήταν ένας αγώνας, η δουλειά σου γεμάτη καλοσύνη, η αγάπη σου για τους ανθρώπους ασύγκριτη».

Καταρίνα Ντομαγκάλα-Περέιρα, Μπάρτος Ντούντεκ

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου