30 χρόνια πριν: Το σχέδιο Κολ για τη γερμανική επανένωση

Πώς ήταν διαμορφωμένο το πολιτικό σκηνικό τον Νοέμβριο του 1989;

19 ημέρες πριν είχε καταρρεύσει το Τείχος του Βερολίνου. Οι εξελίξεις καταιγιστικές: Οι πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας ξεχύθηκαν στη Δυτική και δε σκόπευαν πια να γυρίσουν πίσω. Στο ανατολικό τμήμα του Βερολίνου πραγματοποιούνταν μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος SED και υπέρ δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Ο πρωθυπουργός της Ανατολικής Γερμανίας, Χανς Μόντρο σε κυβερνητική ανακοίνωση στις 17 Νοεμβρίου αναφέρθηκε σε μία σύναψη σύμβασης μεταξύ των δύο γερμανικών κρατών. Η ηγεσία της ΕΣΣΔ είχε ήδη εξετάσει τα πιθανά σενάρια σχετικά με το ενδεχόμενο επανένωσης της Γερμανίας. Ο στόχος του Χέλμουτ Κολ ήταν λοιπόν, με την παρουσίαση του σχεδίου του, να επανακτήσει τον ηγετικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων και να θέσει το ζήτημα της διχοτομημένης Γερμανίας στην ημερήσια διάταξη της παγκόσμιας πολιτικής.

Ποιο ήταν το σχέδιο των «10 σημείων»;

Στα σημεία 1 έως 5 ο τότε καγκελάριος περιέγραφε τις δυνατότητες συνεργασίας ανάμεσα στη Δυτική (ΟΔΓ) και την Ανατολική (ΛΔΓ) Γερμανία. Επρόκειτο κυρίως για την παροχή ανθρωπιστικής και οικονομικής βοήθειας, για τη δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που θα συνέδεε τα δύο κράτη και την ίδρυση μιας συνομοσπονδίας. Τα σημεία 6 έως 9 αφορούσαν το διεθνές πλαίσιο για ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας. Επρόκειτο για την εξέλιξη ολόκληρης της Ευρώπης στο πλαίσιο της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας, της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, αλλά και για τον αφοπλισμό. Μόλις στο τελευταίο σημείο ο Κολ διατύπωνε τη δυνατότητα επανένωσης της ΟΔΓ και της ΛΔΓ στο πλαίσιο «της αυτοδιάθεσης του γερμανικού λαού». Η ανάκαμψη της γερμανικής κρατικής ενοποίησης, σύμφωνα με τον Κολ, παρέμενε άλλωστε ο πολιτικός στόχος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Επρόκειτο για συνεννοημένη προσπάθεια από την πλευρά του Χέλμουτ Κολ;

Καθόλου: Το διάγγελμα παρέμεινε μυστικό μέχρι και την ίδια την ημέρα της ομιλίας του στη γερμανική Βουλή. Μόνο μια μικρή ομάδα στην καγκελαρία γνώριζε για την πρόθεση του Κολ. Μάλιστα, ούτε ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Χανς-Ντίτριχ Γένσερ, αλλά ούτε και άλλα μέλη του υπουργικού συμβουλίου ήταν ενημερωμένοι. Λίγο πριν από την ιστορική ομιλία του Κολ στο γερμανικό κοινοβούλιο, ο Χορστ Τέλτσικ, σύμβουλος του καγκελάριου, έστειλε ένα αντίγραφο της ομιλίας στον Λευκό Οίκο –στα γερμανικά. Εκεί βέβαια ήταν αργά το βράδυ. Παρόλα αυτά θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Ουάσινγκτον ενημερώθηκε και ταυτόχρονα… δεν υπήρξαν αντιδράσεις. Η στάση της ΟΔΓ ήταν άλλωστε πολύ συγκεκριμένη και δεν είχε σκοπό να δεχτεί αντιρρήσεις από κανέναν.

Ποιές ήταν οι αντιδράσεις στη Γερμανία;

Ανάμικτες: Στη γερμανική βουλή οι κοινοβουλευτικές ομάδες των κυβερνητικών κομμάτων, Χριστιανοδημοκράτες, Χριστιανοκοινωνιστές και Φιλελεύθεροι, καθώς και ορισμένοι Σοσιαλδημοκράτες χαιρέτισαν τη στάση του Κολ. Κριτική άσκησαν μόνο ορισμένοι σοσιαλδημοκράτες και φιλελεύθεροι πολιτικοί. Οι Πράσινοι μίλησαν για έναν κίνδυνο που πλανάται απειλητικά πάνω από Ευρώπη. Την 1η Δεκεμβρίου η γερμανική Βουλή ψήφισε το πρόγραμμα των 10 σημείων. Χριστιανοδημοκράτες/Χριστιανοκοινωνιστές και Φιλελεύθεροι το υπερψήφισαν, ενώ οι Σοσιαλδημοκράτες απείχαν από την ψηφοφορία. Επίσης και από την πλευρά της ΛΔΓ οι αντιδράσεις ήταν ανάμικτες. Η κυβέρνηση Μόντρο διαμαρτυρήθηκε, τμήματα του κινήματος πολιτών επίσης. Από την άλλη το σλόγκαν των Ανατολικογερμανών ότι τώρα "Είμαστε ένας λαός!" υπερκάλυψε τις αντιδράσεις από τα ανατολικά της χώρας.

Και οι διεθνείς αντιδράσεις;

Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους συμφώνησε άμεσα με τη γερμανική επανένωση, αλλά υπό τον όρο ότι η Γερμανία θα παραμείνει μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του ΝΑΤΟ. Οι άλλοι δυτικοί εταίροι ήταν σκεπτικοί και φοβισμένοι ότι μια επανενωμένη Γερμανία θα μπορούσε να αποκτήσει άμεσα μεγάλη δύναμη. Η αγανάκτηση από πλευράς της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αναμενόμενη. Ο Πρόεδρος Γκορμπατσόφ λέγεται ότι ήταν έξω φρενών, όπως αργότερα περιέγραψε ο υπουργός Εξωτερικών Γκένσερ. Λέγεται μάλιστα ότι ο Χέλμουτ Κολ χαρακτηρίστηκε ως «ελέφαντας σε υαλοπωλείο».

Ποιες ήταν οι ιστορικές συνέπειες της ομιλίας;

Μετά την ομιλία του Χέλμουτ Κολ ακολούθησε έντονη διπλωματική δραστηριότητα ανάμεσα στο γερμανικό υπ. Εξωτερικών και τα ενδιαφερόμενα κράτη. Ο Κολ και ο υπουργός Εξωτερικών προσπάθησαν να διαλύσουν τις ανησυχίες και τελικά αναγνώρισαν τη λεγόμενη Γραμμή Όντερ-Νάισσε ως τα ανατολικά σύνορα της Γερμανίας. Το τελευταίο βοήθησε στις διαπραγματεύσεις και εν τέλει στην σύναψη της συνθήκης με τις ρυθμίσεις της γερμανικής επανένωσης –την λεγόμενη «Συνθήκη δύο συν τέσσερις». Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο γερμανικών κρατών, της Γαλλίας, της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ διήρκεσαν από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1990.

Η πλειοψηφία των πολιτών της Ανατολικής Γερμανίας ψήφισε στις εκλογές της 18ης Μαρτίου 1990 το Ανατολικό Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, το οποίο είχε τοποθετηθεί ξεκάθαρα υπέρ της επανένωσης. Έτσι, η Γερμανική Επανένωση δεν έγινε, όπως αρχικά σχεδίαζε ο Χέλμουτ Κολ, προσεκτικά και με αργούς ρυθμούς, αλλά με συνοπτικές διαδικασίες στις 3 Οκτωβρίου 1990.

Ούντο Μπάουερ

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου