30 χρόνια από την 3η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας: πότε θα οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα;

Πρόκειται για τη διάσκεψη εκείνη που καθόρισε τα 12 μίλια ως όριο των χωρικών υδάτων, οριοθέτησε την υφαλοκρηπίδα και έλυσε μια σειρά άλλα προβλήματα στο Δίκαιο της Θάλασσας. Υπεγράφη και επικυρώθηκε από τα κοινοβούλια 143 χωρών. Ορισμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Τουρκία δεν επικύρωσαν τη διεθνή αυτή σύμβαση.

Η σημερινή επέτειος φέρνει στην επιφάνεια την ελληνοτουρκική διένεξη για το Αιγαίο και την υφαλοκρηπίδα που στις δεκαετίες 1970-80 ήταν ιδιαίτερα οξυμένη. Σήμερα στις διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας εξοβελίζεται, αν και διακυβεύονται ακόμη ζωτικά συμφέροντα και των δύο χωρών. Να θυμίσουμε ότι το ζήτημα εκκρεμεί, διότι καμία από τις συνήθεις μεθόδους της διεθνούς πρακτικής π.χ. διακρατική συμφωνία μέσω διαπραγματεύσεων, δικαστική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) ή συνδυασμός των δύο παραπάνω, δεν έχει τελεσφορήσει. Και αυτό γιατί οι δύο χώρες έχουν διαμετρικά αντίθετη επιχειρηματολογία και προθέσεις.

Η μέχρι τώρα εμπειρία πάντως δείχνει ότι οι διμερείς διαπραγματεύσεις δεν αποτελούν τον πιο ασφαλή τρόπο επίλυσης της διαφοράς. Ίσως επομένως η Ελλάδα θα πρέπει να προσφύγει ξανά σε ένα διεθνές όργανο που θα διασφαλίζει την οριστική και υποχρεωτική επίλυσή της. Ο καθηγητής Ράινερ Λαγκόνι, ειδικός στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, από το ομώνυμο Ινστιτούτο του Αμβούργου, θεωρεί ότι «η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Θάλασσας ή και στο Ειδικό Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας στο Αμβούργο αποτελεί μια δυνατότητα επίλυσης του ζητήματος» και επισημαίνει ότι μέχρι τώρα «ολόκληρη η υπόθεση εξαρτάται από την καλή θέληση των δυο κυβερνήσεων, ιδιαίτερα όμως όσον αφορά τη διεθνή διαιτησία εξαρτάται από την τουρκική κυβέρνηση.»

Επιπλέον ορισμένοι ασαφείς ή και γενικοί όροι της διεθνούς σύμβασης δεν βοηθούν περιπτώσεις όπως εκείνη της Ελλάδας και της Τουρκίας. Έτσι π.χ. τόσο το ΔΔΧ, όσο και η διεθνή πρακτική χρησιμοποίησαν διαφορετικές και αντικρουόμενες μεθόδους οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας: πότε τη μέθοδο της ίσης απόστασης, πότε εκείνη της φυσικής προέκτασης και πότε την ευθυδικία.

Ποιό είναι το βασικό πρόβλημα στην ελληνοτουρκική διένεξη; Σύμφωνα με τον Γερμανό επιστήμονα έγκειται «πρώτον στην μη επικύρωση από την Τουρκία της σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας με συνέπεια να ισχύει έτσι το διεθνές εθιμοτυπικό δίκαιο, του οποίου όμως οι μέθοδοι οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας είναι ασαφείς, και δεύτερον στο γεγονός της παταγώδους αποτυχίας των διμερών διαπραγματεύσεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Η Ελλάδα είχε προσφύγει στο ΔΔΧ το 1975, αλλά η αίτησή της απερρίφθη, γιατί το δικαστήριο διαπίστωσε πως δεν μπορεί να επιληφθεί του ζητήματος χωρίς την έγκριση της άλλης πλευράς, εφ’ όσον η Τουρκία δεν αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.»

Τέλος πολιτικοί παρατηρητές, αλλά και ειδήμονες με γνώμονα την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας υποστηρίζουν ότι ίσως σήμερα να είναι η κατάλληλη στιγμή για την διεκδίκηση της επικύρωσης από την Τουρκία της Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, ώστε εμμέσως πλην σαφώς να πιεσθεί προς την κατεύθυνση της επίλυσης των διαφορών της με την Ελλάδα στο Αιγαίο. Ο καθηγητής Ράινερ Λαγκόνι εκτιμά ότι «το ζήτημα αυτό δεν παίζει κανένα ρόλο στην απόφαση για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με την ΕΕ. Στο προσκήνιο είναι άλλα θέματα όπως π.χ. το κυπριακό. Θα ήταν όμως ένα ζήτημα. Διότι η Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας έχει υπογραφεί και επικυρωθεί από όλες της χώρες-μέλη της ΕΕ και από την ίδια την ΕΕ ως νομική οντότητα. Δηλαδή οι χώρες της ΕΕ ακολουθούν τους γενικούς κανόνες της σύμβασης και σε περίπτωση ανάγκης θέτουν εαυτές υπό διαιτησία. Δεν μπορεί επομένως κανένα υποψήφιο μέλος να επιδιώκει την ένταξή του στην ΕΕ και ταυτόχρονα να μην αποδέχεται τη σύμβαση αυτή, το Σύνταγμα της Θάλασσας, όπως λέγεται.»

Ασφαλώς μπορεί η Τουρκία να ισχυρισθεί ότι δεν είναι η μόνη που δεν υπόγραψε και δεν επικύρωσε τη σύμβαση, αλλά, όπως διευκρινίζει και ο Γερμανός επιστήμονας, «οι ΗΠΑ έχουν de jure κάποια άλλη θέση, επειδή είναι υπερδύναμη, παρ' όλα αυτά όμως τηρούν εν πολλοίς τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.»

Βιβή Παπαναγιώτου