200 χρόνια γερμανική ελληνολατρία

Ο σκηνοθέτης Χανς Βέρνερ Κρέσινγκερ αντιπροσωπεύει το πολιτικό θέατρο-ντοκουμέντο, που συνδέει αυθεντικά ιστορικά κείμενα με επίκαιρα. Αντικείμενο του νεότερου θεατρικoύ του έργου που παρουσιάζεται στην πειραματική σκηνή Hau του Βερολίνου είναι η Ελλάδα. Ο τίτλος «Graecomania – 200 Years», δηλαδή «200 χρόνια ελληνομανία», υποδεικνύει ότι το έργο δεν ασχολείται τόσο με τις σύχγρονες ελληνογερμανικές σχέσεις. Περισσότερο αντανακλά την εικόνα των Γερμανών για την Ελλάδα και τους Έλληνες από την Ελληνική Επανάσταση και μετά.

Χρονικά το κομμάτι χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ενότητες: την περίοδο του φιλελληνισμού, της κατοχής και της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Τέσσερεις ηθοποιοί, δύο γυναίκες και δύο άνδρες παραθέτουν καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης κείμενα από αυτούσιες μαρτυρίες της εποχής, ιστορικά και πολιτικά συγγράμματα, ομιλίες, οικονομικές αναλύσεις, λογοτεχνικά κείμενα τα οποία, με λίγες εξαιρέσεις, είναι από Γερμανούς. Σημαντικό στοιχείο του λιτού σκηνικού είναι τα κουτιά φελιζόλ, που τη μια αναπαριστούν αρχαία ερείπια, την άλλη πάνε να σχηματίσουν αγκυλωτό σταυρό, ενώ στο τρίτο μέρος απεικονίζουν το σύμβολο του ευρώ.

Η ελληνολατρία

Στη αρχή της παράστασης τέσσερεις Γερμανοί τουρίστες σε ξαπλώστρες ατενίζουν τον ορίζοντα. Στον απέναντι τοίχο προβάλλονται αξιοθέατα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που τόσο επηρέασε τη Δυτική Ευρώπη και προπαντός τη Γερμανία του 19ου αιώνα. Κάθε μορφωμένος γερμανός είχε διδαχθεί όχι μόνο για τον ρωμαϊκό αλλά και τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία αποτελούσε σημείο αναφοράς για τους γερμανούς αστούς, τα φιλελληνικά τους αισθήματα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τον πόθο να αποκτήσουν δημοκρατικά δικαιώματα στη Γερμανία. Καθόλου τυχαίο λοιπόν που μόλις λίγο μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης μοιράζεται στις 18 Αυγούστου 1821 στο Αμβούργο το εξής φέιγ βολάν: «Έκκληση προς Γερμανούς νέους. Ο αγώνας για θρησκεία, ζωή και ελευθερία μας καλεί στα όπλα. Ανθρωπιά και ευθύνη μας το επιβάλουν να πάμε για να βοηθήσουμε τους χριστιανούς αδελφούς μας, τους έντιμους Έλληνες και να διακυβεύσουμε το αίμα και τη ζωή μας για την άγια υπόθεση.»

Χιλιάδες Γερμανοί εθελοντές έρχονται στην Ελλάδα για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων ενάντια των Οθωμανών. Πολύ γρήγορα όμως διαπιστώνουν ότι οι σύγχρονοι Έλληνες, αν και διαθέτουν ηρωισμό, δεν έχουν ούτε τη μόρφωση ούτε την παιδεία των αρχαίων προγόνων τους. Για αυτό όμως δεν θέλουν να ακούσουν στη Γερμανία. Το νεοελληνικό κράτος και οι σύγχρονοι Έλληνες εξακολουθούν να εκλαμβάνονται ως συνεχιστές της αρχαιότητας. Ως επιστέγασμα της γερμανικής ελληνολατρίας θα μπορούσε να θεωρηθεί η ανάρρηση στον ελληνικό θρόνο του βαυαρού Όθωνα. Μόνο που ο λόγος της επιλογής του από τις μεγάλες δυνάμεις έχει κάτι το υποτιμητικό. Η συμφωνία τους ήταν ότι ο νέος μονάρχης θα έπρεπε να καταγόταν από μια «ήσσονος σημασίας» δυναστεία.

Οι ναζί ως συνεχιστές των Αχαιών

Ήδη από την εποχή του Όθωνα το νεοσύστατο κράτος αρχίζει να δανείζεται χρήματα με ασύμφορους τόκους, τους οποίους από ένα σημείο και μετά δεν είναι σε θέση να αποπληρώσει. Οι ηθοποιοί παραθέτουν σχετικά ντοκουμέντα και αναλύσεις αυτής της πορείας, με θλιβερό της αποκορύφωμα την ομολογία του Χαρίλαου Τρικούπη «Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν» το 1893. Κέρματα από λεπτά κατανέμονται σε κουβάδες που πιθανώς προορίζονται για τους δανειστές.

Ένα ανάλογο σκηνικό έχουμε και για την περίοδο της κατοχής. Μόνο που προορισμός του αναγκαστικού δανείου, των πρώτων υλών και αγροτικών προϊόντων είναι η Γερμανία. Αναλυτικά, με αριθμούς και στοιχεία, οι ηθοποιοί αναφέρονται και στα εγκλήματα που διέπραξαν και στις καταστροφές που προκάλεσαν οι κατοχικές δυνάμεις. Παράλληλα διαβάζονται εκτενώς αποσπάσματα από ένα είδος τουριστικού οδηγού για γερμανούς στρατιώτες του συγγραφέα Έρχαρτ Κέστνερ. Πρόκειται για ένα βιβλίο που κινείται μεταξύ θαυμασμού για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, γλαφυρής περιγραφής της ελληνικής φύσης και του ισχυρισμού ότι οι γερμανοί στρατιώτες είναι «ξανθόμαλλοι Αχαιοί». Όπως ομολογεί ο σκηνοθέτης Χανς Βέρνερ Κρέσινγκερ: «Μας προκάλεσε σύγχυση η ιδέα, κάποιος να περιοδεύει την Ελλάδα, και τη στιγμή που γίνονται οι σφαγές στην Κρήτη και αλλού να περιγράφει το γαλάζιο χρώμα του ουρανού και της θάλασσας και να υποστηρίζει ότι οι σύγχρονοι Γερμανοί είναι οι πραγματικοί απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.»

Η απώλεια της αίγλης του αρχαίου

Το βιβλίο του Κέστνερ, αφού έχουν αφαιρεθεί επίμαχα σημεία, επανεκδίδεται μετά τον πόλεμο και χαίρει μεγάλης αποδοχής. Στη μεγάλη πολιτική σκηνή επιμελώς η γερμανική κυβέρνηση προσπαθεί να παρακάμψει ελληνικά αιτήματα για αποζημιώσεις. Στα διπλωματικά έγγραφα και πρωτόκολλα από συνεδριάσεις του γερμανικού υπουργικού συμβουλίου που παρατίθενται παρουσιάζεται η εικόνα ενός Έλληνα που απαιτεί κάτι που δεν δικαιούται. Αυτή η εντύπωση ενισχύεται όταν το 1981 η Ελλάδα γίνεται μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και 20 χρόνια αργότερα της ευρωζώνης – και στις δύο περιπτώσεις δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις. Με το ξέσπασμα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης οι Έλληνες χάνουν και την τελευταία αίγλη των αρχαίων προγόνων τους. «Η ελληνική διοίκηση είναι μόνο σκηνικό» εκτιμά γερμανός αξιωματούχος ενώ θεωρείται δεδομένο ότι η Ελλάδα είναι περίπτωση αποτυχημένου κράτους. Διοικητική ανικανότητα, ρουσφέτι και φακελάκι παρουσιάζονται στην κοινή γνώμη ως συστατικά χαρακτηριστικά του Έλληνα. Στο τέλος της παράστασης τίθεται η ερώτηση, ποια θα μπορούσε να είναι λύση για να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση. Τα φώτα σβήνουν και η ερώτηση μένει αναπάντητη.

Την ερώτηση απαντά μετά το τέλος της παράστασης ο ιδιος ο σκηνοθέτης Χανς Βέρνερ Κρέσινγκερ: «Δεν είναι θέμα νοοτροπίας. Πολύ μεγαλύτερο ρόλο διαδραματίζουν η κίνηση κεφαλαίων, ο τρόπος με τον οποίο οι ισχυρές χώρες αντιμετωπίζουν τις αδύναμες και το κατά πόσο υπάρχει η θέληση να δοθούν σε κρίσεις, όπως την ελληνική, ευρωπαϊκές λύσεις. Αυτό που καταλάβαμε στην πορεία της ενασχόλησης μας με το όλο θέμα είναι ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις άλλες χώρες και ειδικά την Ελλάδα με μεγαλύτερο σεβασμό.»

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο