Το νέο μυθιστόρημα του Μάρτιν Βάλζερ

Ο γεννημένος το 1927 Μάρτιν Βάλζερ αποτελεί για πολλούς αναγνώστες στη Γερμανία τον σπουδαιότερο συγγραφέα της γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Μετά τον θάνατο του νομπελίστα Γκίντερ Γκρας ή του επίσης καταξιωμένου Ζίγκφριντ Λεντς, ο Βάλζερ είναι ένας από τους τελευταίους της γενιάς εκείνης των συγγραφέων που βίωσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη μεταπολεμική εποχή καθώς και γεγονότα-σταθμούς στην ιστορία όπως το 1968.

Με ανάλογο θέμα είχε καταπιαστεί και ο Γκίντερ Γκρας στο βιβλίο που δημοσιεύτηκε μετά θάνατον με τίτλο Vonne Endlichkait. Σε αυτή τη συλλογή ποιημάτων και σύντομων πεζών ο «Πάπας της γερμανικής λογοτεχνίας» μιλά για την κατάρρευση του σώματος, την αρρώστια και το τέλος που πλησιάζει, αλλά και για την εξέγερση ενάντια στον θάνατο.

Το μυθιστόρημα του Μάρτιν Βάλζερ αποτελεί αντιθέτως ένα κλασικό μυθιστορηματικό κείμενο. Η αφήγηση αρθρώνεται από τη σκοπιά του Τέο Σταντ, ενός αποτυχημένου και εξαπατημένου 72άχρονου επιχειρηματία, οποίος προδίδεται από τον καλύτερο φίλο του, καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να βοηθά τη γυναίκα του στο ταμείο του μαγαζιού που διατηρεί. Απογοητευμένος από τη ζωή, ο ήρωας εγγράφεται σε ένα «Forum αυτοκτονίας», όπου έρχεται σε επαφή με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα.

Το γεγονός που δίνει ώθηση στην εξέλιξη της αφήγησης είναι η γνωριμία του Σταντ με τη νεαρή Ζίνα, την οποία ερωτεύεται με όλη τη δύναμη της ψυχής του, κι αυτό ξυπνά μέσα του τη θέληση για ζωή. Ο Βάλζερ καταγράφει την εξέλιξη αυτής της αγάπης μέσα από τις επιστολές που στέλνει ο ηλικιωμένος ήρωάς του στη νεαρή κοπέλα.

Η τραγωδία ενός γραφικού χαρακτήρα που γηράσκει

Η αφήγηση διακόπτεται συνέχεια από αποστροφές του Σταντ προς τον «κύριο συγγραφέα», ενώ η γραμμική αφήγηση συμπληρώνεται από αφορισμούς για τον θάνατο. Παράλληλα ο Βάλζερ, ο οποίος τις προηγούμενες δεκαετίες επανερχόταν διαρκώς σε ζητήματα της πολιτικής και της κοινωνίας, συμπληρώνει το πλέγμα της αφήγησής του με σκέψεις για τη γερμανική ιστορία και καυστικά σχόλια για τον λογοτεχνικό κόσμο της Γερμανίας.

Η ιστορία του Τέο Στάντ δομείται από ετερόκλητα αφηγηματικά υλικά: επιστολές, e-mail, ποιήματα και στοχασμούς. Την ίδια ώρα ο Βάλζερ παίζει και πειραματίζεται με την ίδια την ιδιότητα του συγγραφέα. Ως εκ τούτου ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να διατηρεί πάντα την εποπτεία επάνω στην αφήγηση. Αλλά και το συναισθηματικό κέντρο του μυθιστορήματος, ο χαρακτήρας του Τέο Σταντ, η γυναίκα του Ίρις και η νεαρή Ζίνα φεύγουν κάποιες στιγμές από το πλάνο.

Παρ' όλα αυτά η ανάγνωση του έργου ανταμείβει τον αναγνώστη. Κι αυτό επειδή Ο άνθρωπος που πεθαίνει είναι ένα απροσδόκητα εύθυμο και ειρωνικό μυθιστόρημα. Ο Βάλζερ περιγράφει τον ήρωά του ως έναν άνθρωπο που κινείται μεταξύ συναισθηματικής έξαρσης και άγχους της απώλειας, μεταξύ κατάθλιψης και χαρούμενης αταραξίας. Αυτό χαρίζει στην αφήγηση χιούμορ και σατιρική οξύτητα. Ο άνθρωπος που πεθαίνει είναι η τραγωδία ενός γραφικού χαρακτήρα που γηράσκει, που προκαλεί γέλιο, αλλά παραμένει ως το τέλος συμπαθητικός.

Γιόχεν Κίρτεν / Δημήτρης Ελευθεράκης