Τα ίχνη του Όθωνα στο σήμερα

Τι κάνει έναν βασιλιά επιτυχημένο; Οι κερδισμένοι πόλεμοι, η αύξηση της εδαφικής κυριαρχίας, οι αφοσιωμένοι υποτελείς; Η βιογραφία του Όθωνα Α' της Ελλάδας (1815-1867) δεν περιλαμβάνει κανένα από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά. Η βασιλεία του βαυαρού πρίγκιπα στην Ελλάδα «θα θεωρείται πάντα στη Βαυαρία μια αποτυχημένη περιπέτεια», σχολιάζει ο Γιαν Μούρκεν, ιδρυτής του Μουσείου του Όθωνα στη μικρή πόλη Οτομπρούν, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 10 χλμ από το Μόναχο.

Σήμερα συμπληρώνονται 150 χρόνια από τον θάνατο του πρώτου βασιλιά του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους. Ο γιος του φιλέλληνα Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας εγκατέλειψε την πατρίδα του το 1832 για να αναλάβει τον ελληνικό θρόνο σε ηλικία 17 ετών. «Πολύ νέος και απροετοίμαστος», επισημαίνει ο Για Μούρκεν. Δεν κατάφερε ποτέ να υλοποιήσει τις ελληνικές προσδοκίες για αύξηση των εδαφών της χώρας. Εξαρτημένος από τις μεγάλες προστάτιδες δυνάμεις της εποχής και αντιμέτωπος με διαρκείς εξεγέρσεις δεν κατόρθωσε να σημειώσει επιτυχίες. «Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής δεν πέτυχε τίποτα», σχολιάζει ο ιδρυτής του Μουσείου του Όθωνα. Τελικά, μετά από 30 χρόνια παραμονής στον ελληνικό θρόνο μία ακόμη επανάσταση τον αναγκάζει να εγκαταλείψει το 1862 την Ελλάδα καταφεύγοντας εξόριστος στη Βαυαρία.

Αυτή η κίνηση μπορεί να ερμηνευθεί ως μαλθακότητα, σχολιάζει ο Γιαν Μούρκεν, εκτιμώντας ωστόσο ότι με αυτόν τον τρόπο απετράπη πιθανή αιματοχυσία στην Ελλάδα. Στις 26 Ιουλίου 1867 ο Όθωνας πέθανε στη Βαμβέργη και ετάφη τελικά στον οικογενειακό τάφο της βαυαρικής δυναστείας των Βίτελσμπαχ στην εκκλησία Theatinerkirche του Μονάχου.

Συμβολή του Όθωνα στην ελληνική θεσμική ιστορία

Στην Ελλάδα θυμούνται τον Όθωνα μέχρι και σήμερα. Μετά την εκλογική του νίκη το 2015 ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε το αποτέλεσμα κάτω από μια εικόνα του Όθωνα, λέει ο Γιαν Μούρκεν, σχολιάζοντας ότι αυτό «έχει τεράστια συμβολική αξία». Διότι πέρα από τις αποτυχίες του Όθωνα, η βασιλεία του απέφερε και καρπούς που διατηρήθηκαν, συμβάλλοντας στην ίδρυση του κράτους, λέει επαινετικά ο Γιαν Μούρκεν. Αυτό το γεγονός δεν μπορεί να παρακαμφθεί, εκτιμά ο Ιωάννης Ζελεπός, καθηγητής Βυζαντινολογίας, Βυζαντινής Ιστορίας της Τέχνης, Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Όπως λέει ο ίδιος, «τα θεσμικά θεμέλια» στην Ελλάδα μπήκαν την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, ο οποίος «δεν ενδείκνυται για εθνικός ήρωας, αλλά ούτε είναι κατάλληλος για αντιήρωας.»

Ο νεαρός βαυαρός ίδρυσε το 1837 το Πανεπιστήμιο Αθηνών, τότε Οθωνικό Πανεπιστήμιο. Ακόμη μνημειώδη κτίσματα, όπως το σημερινό Κοινοβούλιο οικοδομήθηκαν τότε, ενώ στην περίοδο της βασιλείας του ανάγεται και η ανάπτυξη του ελληνικού νομικού συστήματος, του ιατρικού, σχολικού και τραπεζικού τομέα, τονίζει ο Γιαν Μούρκεν.

Το άλλο μαρτυρά την περίοδο της βασιλείας του άτεκνου μονάρχη, ο οποίος σύμφωνα με τις πηγές λίγο πριν τον θάνατό του ζήτησε από τη σύζυγό του Αμαλία να ταφεί φορώντας την παραδοσιακή ελληνική φουστανέλα; Στην Ελλάδα υπάρχει μόλις ένα μνημείο του Όθωνα, επισημαίνει ο Ιωάννης Ζελεπός, παρατηρώντας ότι σπανίζουν τα παιδιά που φέρουν το όνομά του. Ο Γιαν Μούρκεν λέει πάντως ότι μέχρι τη δεκαετία του 1960 εξακολουθούσαν να ισχύουν δίγλωσσοι (σε Ελληνικά και Γερμανικά) νομοθετικοί κώδικες . Ο Ιωάννης Ζελεπός παρατηρεί ακόμη τις διαφημίσεις βαυαρικής μπύρας στις ελληνικές μπυραρίες, σχολιάζοντας ότι «σε όλα τα σουπερμάρκετ βρίσκεις Löwenbräu», ενώ στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στο Μόναχο στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου εκτός από τον εθνικό ύμνο της Ελλάδας τραγουδούν και τον ύμνο της Βαυαρίας. Βαυαροελληνικοί πολιτιστικοί σύλλογοι διατηρούν τους ιστορικούς δεσμούς έως τον 21ο αιώνα και οργανώνονται σχολικές εκδρομές στο Μουσείου του Όθωνα στο Οτομπρούν.

Από τον Όθωνα στον… Ρεχάγκελ

Και οι απόγονοι του Όθωνα; «Ο δούκας της Βαυαρίας και ο (σ.σ. βασιλικός) Οίκος της Βαυαρίας παρακολουθούν από την εποχή του βασιλιά Λουδοβίκου Α' την εξέλιξη της Ελλάδας με καλοπροαίρετο ενδιαφέρον και συμπάθεια», σημειώνει σε ανακοίνωσή του σημερινός επικεφαλής του οίκου, δούκας Φραγκίσκος της Βαυαρίας. Ο ίδιος θυμίζει τους χιλιάδες Βαυαρούς –κρατικούς υπαλλήλους, αρχιτέκτονες, επιστήμονες- που είχαν ακολουθήσει τον Όθωνα στην Ελλάδα. Όλοι αυτοί συνέβαλαν κατά τον δούκα Φραγκίσκο στο να αφήσει η Βαυαρία ορισμένα ίχνη στην Ελλάδα, ενώ ,όπως λέει ο ίδιος, οι ιδιαίτεροι δεσμοί της οικογένειάς του με το ελληνικό στοιχείο διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

«Ο Όθωνας δεν μπορεί να αξιολογηθεί μονοσήμαντα ούτε θετικά ούτε αρνητικά», εκτιμά ο Ιωάννης Ζελεπός, επισημαίνοντας ότι στη συλλογική μνήμη κυριαρχεί περισσότερο η γερμανική κατοχή κατά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Ζελεπό, δεν μπορεί να μιλά κανείς περί «συνέχειας στη γερμανική πολιτική καταπίεσης από τον Όθωνα μέχρι τον Σόιμπλε». Όπως εκτιμά ο έλληνας ιστορικός, ο Όθωνας θα μείνει στη συλλογική μνήμη ως τραγική φιγούρα, όχι ως δυνάστης.

Ο Γιαν Μούρκεν από την πλευρά του θεωρεί ότι οι Έλληνες αντιλαμβάνονται τον Όθωνα ως κάποιον στον οποίον «χρωστούν πολλά». Άλλωστε ονόμασαν τον Ότο Ρεχάγκελ, τον προπονητή της Εθνικής Ελλάδας που κέρδισε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, «Όθωνα Β'», όπως λέει τέλος ο ίδιος χαριτολογώντας.

Μαρτίνα Σέφλερ (dpa)