«Συγκριτικές Ματιές: Η Ελλάδα»

Τέσσερεις μέρες στην Ελλάδα αφιέρωσε φέτος το 33ο Διεθνές Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου, που φέρει το όνομα του γάλλου εθνολόγου και σκηνοθέτη Ζαν Ρους και πραγματοποιείται στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών INALCO στο Παρίσι. Από την Δευτέρα μέχρι και την Πέμπτη προβλήθηκαν ελληνικά και ξένα ντοκιμαντέρ με θέμα την Ελλάδα σε τέσσερεις θεματικές ενότητες: σύγχρονη ιστορία, φυσικά τοπία, πολιτικές τραγωδίες και τέχνες.

Ο Στεφάν Σαβάς συνδιοργανωτής του αφιερώματος «Συγκριτικές Ματιές: Η Ελλάδα» και καθηγητής Νέων Ελληνικών στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών, στο οποίο το 1801 ιδρύθηκε η πρώτη ακαδημαϊκή έδρα Νεοελληνικών Σπουδών στον κόσμο, έδωσε στο μικρόφωνο της DW το περίγραμμα των προβολών: «Σε αυτές τις 'Συγκριτικές Ματιές' αναδείξαμε την παράδοση του ελληνικού ντοκιμαντέρ και εν γένει του ντοκιμαντέρ με θέμα την Ελλάδα. Διαλέξαμε 24 ταινίες που γυρίστηκαν από το 1915 μέχρι το 2013. Παρουσιάσαμε μεταξύ άλλων ντοκιμαντέρ για την Αθήνα, τα νησιά, την ιστορία της χώρας τον 20ο αιώνα, τις τέχνες, αλλά και ένα ντοκιμαντέρ για την Κύπρο».

Υπάρχουν περίπου δέκα ελληνικές προπολεμικές ταινίες

Για να συγκεντρωθούν τα ντοκιμαντέρ οι διοργανωτές συνεργάστηκαν μεταξύ άλλων με την Ελληνική, Γαλλική και Γερμανική Ταινιοθήκη, το Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, καθώς και ιδιωτικά αρχεία. Επτά από τις ταινίες που παρουσιάστηκαν φέρουν την υπογραφή του Βασίλη Μάρου, ενός από τους κορυφαίους έλληνες κινηματογραφιστές.

Παρακολουθώντας τα ντοκιμαντέρ, ιδίως εκείνα από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, γεννάται εύλογα το ερώτημα για την αναγκαία συντήρησή τους. Ο πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδας και σκηνοθέτης Θόδωρος Αδαμόπουλος μας μίλησε για τις προσπάθειες αποκατάστασης που έχουν καταβληθεί στην Ελλάδα: «Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Lumière αποκαταστήσαμε τα τελευταία χρόνια ταινίες από τις οποίες είχαν απομείνει σε αρκετές περιπτώσεις μόνο σπαράγματα. Από τους περίπου 100 τίτλους που αριθμεί ο ελληνικός κινηματογράφος πριν από το 1940 έχουμε κατορθώσει να περισώσουμε περίπου δέκα. Όλες οι άλλες έχουν χαθεί για πάντα».

H υποκειμενική ματιά του σκηνοθέτη

«Μετέωρα, οι κατακόμβες του ουρανού», «Ματιές στην Ύδρα», «Αττίλας ΄74», «Τρώες», «Αγέλαστος Πέτρα» και «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» είναι μερικά μόνο από τα ντοκιμαντέρ που παρακολούθησε το διεθνές κοινό στην αίθουσα τελετών του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών.

Μιλώντας με τον ελβετό σκηνοθέτη Στέφαν Χάουπτ, o οποίος διηγήθηκε στη μεγάλη οθόνη τη ζωή του επιζόντα της σφαγής στο Δίστομο το 1944 Αργύρη Σφουντούρη, ρωτήσαμε αν, κατά την άποψή του, είναι στο ντοκιμαντέρ εφικτή μια αντικειμενική ματιά: «Εννοείται ότι η ματιά είναι υποκειμενική. Διότι αφετηρία μου είναι το προσωπικό μου ενδιαφέρον για την ιστορία και πως θέλω να την διηγηθώ. Δεν εκφράζω με ακραίο τρόπο τις θέσεις μου και παράλληλα αφήνω περιθώριο και σε αντίθετες απόψεις. Στην ταινία 'Ένα τραγούδι για τον Αργύρη' ήξερα ότι ενδιαφέρομαι κυρίως για την ιστορία του πρωταγωνιστή και πως ο ίδιος τη βίωσε. Σε κάποιο σημείο αποφάσισα μάλιστα να μην δώσω βήμα στους θύτες. Συχνά είναι για μας ευκολότερο να επικεντρωθούμε στους θύτες διερωτώμενοι πως είναι δυνατόν νέοι, πολιτισμένοι άνθρωποι να προβούν σε τέτοιες πράξεις, ένα σαφέστατα δικαιολογημένο ερώτημα. Έτσι όμως αποφεύγουμε να μοιραστούμε με τα θύματα την αδυναμία τους να συλλάβουν όσα τους συνέβησαν».

Μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση;

Στην προβολή του ντοκιμαντέρ «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» ήταν παρών και ο πρωταγωνιστής του, στον οποίο απευθύναμε το ερώτημα: Υπάρχει τελικά συμφιλίωση με τους γερμανούς στρατιώτες που ευθύνονται για τη σφαγή στο Δίστομο; «Η συμφιλίωση είναι ένα όνειρο, το οποίο προσπάθησα να πραγματοποιήσω με το συνέδριο που κάναμε πριν από 20 χρόνια στους Δελφούς με αφορμή τα 50 χρόνια από την σφαγή στο Δίστομο. Οι γερμανικές αρχές φέρθηκαν σαν ένα άγνωστο για μένα θηρίο, γνωστό από τον πόλεμο βέβαια, αλλά άγνωστο για τις μεταπολεμικές μου εμπειρίες. Δεν ήθελαν καν να συζητήσουν για το θέμα, δεν ήθελαν καν να παραβρεθούν. Αργότερα κατάλαβα ότι ήταν όλα λόγω των αποζημιώσεων. Σου λέει, άμα δεχθούμε ότι ήταν ένα έγκλημα πολέμου στο Δίστομο, τότε αυτομάτως, όποιες έχει 'Schuld hat auch Schulden' (σσ. όποιος έχει ευθύνη έχει και χρέη). Και όλο οικονομικά το βλέπουν δυστυχώς οι Γερμανοί. Δεν σκέφτηκαν πόσο πολύ θα είχαν κερδίσει με μια πραγματική συμφιλίωση. Έμμεσα και οικονομικά, αλλά κυρίως ανθρώπινα».

Στέφανος Γεωργακόπουλος