Στο δικαστήριο γιατί ...έσωσαν μετανάστες

Συνολικά 24 άνθρωποι καλούνται να λογοδοτήσουν σε δικαστήριο της Λέσβου για σοβαρά αδικήματα, περιλαμβανομένης της κατασκοπίας, της διακίνησης μεταναστών και του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Τα συγκεκριμένα αδικήματα επισύρουν ποινές φυλάκισης έως 25 ετών. Στους κατηγορούμενους περιλαμβάνονται επτά αλλοδαποί που συνεργάζονταν την περίοδο 2016-2018 με το αποκαλούμενο Emergency Response Centre International, ένα δίκτυο ΜΚΟ που επιχειρούσε να διευκολύνει τη διάσωση και άφιξη μεταναστών στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.

Στους κατηγορούμενους περιλαμβάνεται η Σάρα Μαρντίνι, μία από τις δύο κολυμβήτριες από τη Συρία που έγιναν παγκοσμίως γνωστές το καλοκαίρι του 2015, όταν κατάφεραν να φτάσουν στη Μυτιλήνη κολυμπώντας.  Η αδερφή της Γιούσρα Μαρτίνι διαμένει στο Βερολίνο, ασχολείται πιο συστηματικά με την κολύμβηση και το 2016 συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο με την ολυμπιακή ομάδα προσφύγων. Η Σάρα Μαρντίνι προτίμησε να επιστρέψει στην Ελλάδα για να συνδράμει στη διάσωση και άλλων μεταναστών, ενώ δραστηριοποιείται και ως ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών. Η ιστορία των δύο κοριτσιών έχει εμπνεύσει την ταινία The Swimmers, που προβάλλεται στο Netflix.

Στο μεταξύ η Σάρα Μαρντίνι έχει φύγει από την Ελλάδα, αλλά της απαγορεύθηκε η εκ νέου είσοδος στη χώρα, αν και η ίδια έχει επανειλημμένα ζητήσει να αρθεί η απαγόρευση, ώστε να έρθει στη Λέσβο, να εμφανιστεί στο δικαστήριο και να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Στο εδώλιο του κατηγορουμένου θα καθίσουν την Τρίτη και ο εκπαιδευμένος δύτης Σιν Μπίντερ, καθώς και ο εθελοντής ναυαγοσώστης Νάσος Καρακίτσος, οι οποίοι έχουν παραμείνει προφυλακισμένοι για περισσότερους από τρεις μήνες, περιμένοντας να κριθεί η υπόθεσή τους στο δικαστήριο.

«Η διάσωση δεν είναι έγκλημα»

«Όταν λες ότι κάτι είναι εγκληματικό ή όταν λες ότι κάτι είναι ηρωϊκό, συνήθως εννοείς ότι ξεφεύγει από το συνηθιμένο, από το κανονικό πλαίσιο», έλεγε στην DW ο Μπίντερ το 2021. «Αλλά το να βοηθάς κάποιον που πνίγεται είναι ό,τι πιο κανονικό μπορείς να κάνεις. Τί θα έκανες δηλαδή αν έβλεπες κάποιον να βγάζει το χέρι του από το νερό και να σου ζητάει βοήθεια; Προφανώς θα έδινες το χέρι σου για να τον τραβήξεις στη στεριά. Αλλά όταν το κάνεις αυτό, υποτίθεται ότι διαπράττεις το αδίκημα για το οποίο κατηγορούμαι εγώ τώρα. Κι όμως, δεν πρόκειται ούτε για εγκληματική, ούτε για ηρωϊκή ενέργεια...»

Οι κατηγορούμενοι είχαν κληθεί να λογοδοτήσουν για πρώτη φορά το 2021. Αλλά η δίκη αναβλήθηκε για διαδικαστικούς λόγους. «Για παράδειγμα», έλεγε ο Μπίντερ, ο οποίος έχει καταγωγή από τη Γερμανία και το Βιετνάμ, αλλά μεγάλωσε στην Ιρλανδία,  «το κατηγορητήριο μας επιδόθηκε σε μία γλώσσα που δεν καταλαβαίνουμε και εάν η διαδικασία προχωρούσε με βάση αυτό το κείμενο, θα παραβιαζόταν το δικαίωμά μας σε μία δίκαιη δίκη».

Ποινικοποίηση του ανθρωπισμού;

Η διευθύντρια του ελληνικού παραρτήματος της Διεθνούς Αμνηστίας Γλυκερία Αράπη κάνει λόγο για μία προσπάθεια της ελληνικής πλευράς να ποινικοποιήσει το ανθρωπιστικό έργο και να εκφοβίσει τους συμμετέχοντες σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. «Είναι υπερβολικά μεγάλος ο αριθμός των κατηγορουμένων σε αυτό το δικαστήριο και ίσως αυτό συνιστά λόγο για νέα αναβολή, αλλά αν συμβεί αυτό, το αποτέλεσμα θα είναι ότι απλώς παρατείνονται οι παραβιάσεις  ανθρωπίνων δικαιωμάτων», υποστηρίζει.

Αφότου οι αδελφές Μαρντίνι έλαβαν άσυλο στη Γερμανία, η Σάρα Μαρντίνι επέστρεψε στη Λέσβο και συμμετείχε σε αποστολές διάσωσης, μαζί με τον Μπίντερ. Στις 17 Φεβρουαρίου 2018 αστυνομικοί τους σταμάτησαν για έλεγχο διαβατηρίων και στη συνέχεια πραγματοποίησαν έρευνα στο σπίτι του Μπίντερ αναζητώντας ναρκωτικά, ενώ τους ζήτησαν να παραδώσουν φορητούς υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα. «Σε μια ελληνική εφημερίδα γράφτηκε ότι ήμουν Γερμανός κατάσκοπος, ο οποίος μαζί με συνεργάτιδά του από τη Συρία έκλεβε μυστικά του κράτους, μιλάμε για γελοιότητες», έλεγε ο Μπίντερ. Η Σάρα Μαρντίνι έλεγε στην DW το 2021: «Αισθάνομαι σαν να έχω βελόνες σε όλο μου το σωμα, που συνεχώς με πληγώνουν. Είναι μία σκληρή περίοδος, με συναισθηματική φόρτιση. Ακόμη και τα αγαπημένα μου πρόσωπα υποφέρουν, βλέποντας πόσο υποφέρω εγώ...»

Από τον περασμένο χρόνο η ελληνική κυβέρνηση έχει αυξήσει την πίεση σε όσους δηλώνουν αλληλλέγυοι με τους μετανάστες. Άτομα που εμπλέκονται σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης συλλαμβάνονται, ενώ δημοσιογράφοι που κάνουν σχετικά ρεπορτάζ παρακολουθούνται. «Το ευρωπαϊκό δίκαιο θα έπρεπε να μας προστατεύει», έλεγε η Σάρα Μαρντίνι το 2021.

Η νομική αποτίμηση της διάσωσης

Σύμφωνα με το διεθνές ναυτικό δίκαιο, η διάσωση ενός ανθρώπου στη θάλασσα δεν συνιστά έγκλημα. Αντιθέτως, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας ορίζει ότι ο καπετάνιος ενός πλοίου ή σκάφους «έχει την υποχρέωση να παράσχει βοήθεια» σε όσους βρίσκονται σε ανάγκη, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους ή τις συνθήκες που προκάλεσαν το ατύχημα.

Από την άλλη πλευρά ο Μίχαελ Φένιξ, ερευνητής που συνεργάζεται με την ειδική εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Μαίρη Λόλορ, αναφέρει στην DW ότι δεν υπάρχει νόμος που να αναγνωρίζει ρητώς το έργο των ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να προστατεύει αποτελεσματικά τα δικά τους δικαιώματα. «Η συνήθης κατηγορία που αντιμετωπίζουν, όταν ποινικοποιείται η συνεργασία τους ή η αλληλεγγύη τους με μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, είναι ότι διευκολύνουν την παράνομη είσοδο ή παραμονή τους στη χώρα», αναφέρει.

Σύμφωνα πάντως με το ισχύον διεθνές δίκαιο, τονίζει ο Φένιξ, η ενέργεια αυτή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «εγκληματική», παρά μόνον αν αποβλέπει σε οικονομικό όφελος. Με αυτή την στάθμιση, επισημαίνει, «το νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης δεν συνάδει απολύτως, καθώς δεν αναφέρει ρητώς το στοιχείο του οικονομικού οφέλους».

Επιστολή αλληλεγγύης από 89 ευρωβουλευτές

Ευρωβουλευτές όπως η Ιρλανδέζα Γκρέις Ο' Σάλιβαν τονίζουν την ανάγκη για έναν «μηχανισμό αλληλεγγύης» ή μία νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία θα αναγνωρίζει το έργο που επιτελούν διασώστες όπως η Μαρντίνι και ο Μπίντερ. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα», υποστηρίζει η Ιρλανδέζα ευρωβουλευτής μιλώντας στην DW από την Ελλάδα, όπου μετέβη για να παρακολουθήσει τη δίκη, «οι συγκεκριμένοι διασώστες συνεργάζονταν παλαιότερα με τις ελληνικές αρχές. Αλλά ξαφνικά κάτι άλλαξε...»

Η Γκρέις Ο' Σάλιβαν και άλλοι 88 ευρωβουλευτές συνυπογράφουν κοινή επιστολή, στην οποία ζητούν από την ελληνική κυβέρνηση να αποσύρει τις κατηγορίες που βαρύνουν σήμερα τους 24 διασώστες. Ανθρωπιστικές οργανώσεις από όλη την Ευρώπη καλούν σε εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Ο Μπίντερ λέει ότι είναι ευγνώμων για την υποστήριξη από το εξωτερικό. «Αλλά όπως κι αν έχουν τα πράγματα, εγώ θα καταδικαστώ», λέει. «Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να επικαλούμαι την ισχύ του δικαίου και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Πριγιάνκα Σανκάρ, Βρυξέλλες

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου