Στον Αντόνιο Γκουτέρες το Βραβείο Καρλομάγνου

«Είναι αξιοπρόσεκτο το πώς δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τις προσπάθειες παρά τις τεράστιες προκλήσεις» τόνιζε ο Αντόνιο Γκουτέρες το 2017, επισκεπτόμενος νησιά του Ειρηνικού για να έχει προσωπική άποψη γα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η φράση ισχύει όμως και για τον ίδιο. Από το 2017 που ανέλαβε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ οι προκλήσεις στη διεθνή κοινότητα πολλαπλασιάστηκαν. Όμως δεν το έβαλε κάτω και αποφάσισε να τις αντιμετωπίσει. Για το θάρρος και την ενεργητικότητά του τού απονέμεται σήμερα το πιο σημαντικό ευρωπαϊκό βραβείο, το Βραβείο Καρλομάγνου της πόλης του Άαχεν.

Σε αναζήτηση διαλόγου και συμμαχιών

Από μια σύντομη ματιά στην πολιτική πορεία του αρκεί για να αντιληφθεί κανείς ότι η πατρίδα του, η Πορτογαλία, ήταν πολύ στενή σε σχέση με τις μεγάλες ευκαιρίες που ανοίγουν η παγκοσμιοποίηση και η πολυμέρεια. Ο Γκουτέρες θεωρείται πρωτοπόρος στη χάραξη της Στρατηγικής της Λισαβόνας που οδήγησε την ΕΕ στο να καταλάβει ηγετική θέση στο οικονομικό πεδίο. Στη διάρκεια της πορτογαλικής προεδρίας το πρώτο εξάμηνο του 2000 συνέπεσαν η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη, η υπογραφή συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου με το Μεξικό και η επιβολή κυρώσεων σε βάρος της Αυστρίας γα τη συμμετοχή του ακροδεξιού κόμματος FPÖ στην κυβέρνηση. 

Ως πρωθυπουργός αναζητούσε συνεχώς την ισορροπία και το διάλογο. Όταν το 1995 για ελάχιστο ποσοστό το Σοσιαλιστικό κόμμα PS δεν κατάφερε να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας. Για τον Γκουτέρες ήταν πολύ σημαντικό να διατηρεί καλές σχέσεις με όλες τις παρατάξεις του κοινοβουλίου κερδίζοντας την αγάπη και εκτός των κομματικών του ορίων. Μεγάλο προσωπικό χτύπημα ήταν ο θάνατος της γυναίκας του στην πρώτη πρωθυπουργική θητεία του. Το 2001 ξαναπαντρεύτηκε. Κατά τη δεύτερη πρωθυπουργική θητεία η κυβέρνηση μειοψηφίας «σκόνταψε» στον άνισο καταμερισμό ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ένα μεγάλο τμήμα τους δόθηκαν σε έργα βιτρίνας, όπως το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου του 2004 και όχι σε έργα υποδομής, που είχε ανάγκη η χώρα.

Η πτώση γέφυρας με πάνω από 70 νεκρούς και τα κακά εκλογικά αποτελέσματα στις περιφερειακές εκλογές σήμαναν το τέλος της κυβέρνησής του, τον Δεκέμβριο του 2001. Σε όλο αυτό το διάστημα ο Αντόνιο Γκουτέρες διατηρούσε στενές επαφές με αξιωματούχους σε διεθνές επίπεδο, συμβούλευε τον τότε Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν σε κοινωνικά θέματα για τη Βραζιλία, και το 2005 ανέλαβε το πολύ βασικό για τον ΟΗΕ πόστο του Ύπατου Αρμοστή για τους Πρόσφυγες UNHCR. Υπό την αιγίδα του, το UNHCR μεγάλωσε με ένα προϋπολογισμό γύρω στα 6,8 δις δολάρια και πάνω από 9.000 υπαλλήλους σε 123 χώρες.

Εμπόδιο ο Ντόναλντ Τραμπ

Αυτό οφείλεται και στο προσφυγικό δράμα που διογκώθηκε τελευταία κυρίως στη Συρία. Από την αρχή ο Γκουτέρες καυτηρίαζε την αδιαφορία πλούσιων χωρών και την επισφαλή οικονομική κατάσταση του UNHCR, που έκανε ακόμη χειρότερη την κατάσταση των προσφύγων στις γειτονικές χώρες. Και όταν το 2015 ήρθαν υπερβολικά πολλοί πρόσφυγες στην Ευρώπη, εξέφρασε παράπονα σε συνέντευξη τύπου για την «χαοτική κατάσταση στη διεθνή κοινότητα». Όσοι τον γνωρίζουν καλά, ξέρουν ότι δεν είναι άνθρωπος που εκφράζει θέσεις από δευτερεύοντα πόστα. Και όταν το 2015 η θέση του δόθηκε στον Ιταλό Φιλίπο Γκράντι, ήταν κοινό μυστικό πλέον ότι είχε βλέψεις για το ανώτατο αξίωμα στον ΟΗΕ. Στην αρχή ήταν αουτσάιντερ, διότι πολλοί θεωρούσαν ότι είχε έρθει η σειρά να αναδειχθεί γυναίκα στο αξίωμα του Γενικού Γραμματέα και μάλιστα ει δυνατόν χωρίς αντίπαλο. Τελικά όμως ο έμπειρος Πορτογάλος κατάφερε να επιβληθεί χωρίς να προβληθούν αντιρρήσεις από τις 5 χώρες με δικαίωμα βέτο.

Πολλοί διπλωμάτες ήλπιζαν ότι μετά από δέκα χρόνια Κόφι Ανάν, με τον Γκουτέρες στο πηδάλιο στο διεθνή οργανισμό θα έμπαινε φρέσκος άνεμος. Λίγες ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του το 2017 στη Ν. Υόρκη, 330 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά στη Ουάσιγκτον, ορκιζόταν ένας νέος πρόεδρος στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ. Ο αμερικανός πρόεδρος αρέσκεται στην ευθεία αντιπαράθεση με τον διεθνή οργανισμό και μάλιστα πολλές φορές απειλεί ότι θα αποσυρθεί. Επίσης αντιτίθεται με θέρμη στη διεθνή πολυμέρεια που με την ίδια θέρμη υπερασπίζεται ο Γκουτέρες. Μια δύσκολη συνύπαρξη.

Ο Γενικός Γραμματέας των ΗΕ έχει δώσει μέχρι στιγμής μεγάλη βαρύτητα σε δύο θέματα που συνδέονται μεταξύ τους, την μετανάστευση και την κλιματική αλλαγή. Στις επιτυχίες του συμπεριλαμβάνεται η Παγκόσμια Συμφωνία για τους Πρόσφυγες και την Μετανάστευση, που σε περίοδο ενίσχυσης του εθνικισμού έγινε αποδεκτή από τις περισσότερες χώρες των ΗΕ. Πρόκειται για δύο ρυθμιστικά, νομικά μη δεσμευτικά, κείμενα που στόχο έχουν τη βελτίωση της συνεργασίας των κρατών σε διάφορους τομείς. Ο Γκουτέρες, αν και από νωρίς επέστησε την προσοχή στη σφαγή των Ροχίνγκια στη Μιανμάρ, είναι ανίσχυρος να την αντιμετωπίσει. Αντίθετα κατάφερε να φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τις αντιμαχόμενες πλευρές στον πόλεμο στην Υεμένη. Και οι δύο διενέξεις παραμένουν άλυτες, όπως πολλές άλλες σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς και οι προκλήσεις δύσκολες, όπως η μεταρρύθμιση του τρόπου εργασίας της γενικής γραμματείας για να γίνει πιο αποτελεσματική στη δουλειά της. Δεν μένει παρά να δούμε τι από όλα αυτά θα καταφέρει ο Πορτογάλος αξιωματούχος.

Ντάβιντ Ελ / DW

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου