Σε ποιον ανήκει η πολυπόθητη προτομή της Νεφερτίτης;

Προχθές Δευτέρα στο Βερολίνο πριν από την τακτική ενημέρωση της γερμανικής κυβέρνησης προς τους δημοσιογράφους τέθηκε το ζήτημα του επίσημου αιτήματος επιστροφής της Νεφερτίτης στην Αίγυπτο.

Ο Αντρέας Πέσκε, εκπρόσωπος Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών, διέψευσε ότι έχει υποβληθεί τέτοιο αίτημα: «Είναι αλήθεια ότι υπάρχει επιστολή από αιγυπτιακής πλευράς προς τον πρόεδρο του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, το οποίο αναφέρεται στη Νεφερτίτη. Κατόπιν τούτου υπήρξαν αναφορές στον τύπο ότι έγινε επίσημο διάβημα επιστροφής της. Δεν πρόκειται όμως για κάτι τέτοιο. Δεν υφίσταται επίσημο αίτημα επιστροφής της Νεφερτίτης εκ μέρους της αιγυπτιακής κυβέρνησης προς τη Γερμανία. Ένα τέτοιο αίτημα υποβάλλεται από κυβέρνηση σε κυβέρνηση. Αλλά δεν έγινε κάτι τέτοιο. Άλλωστε η θέση της γερμανικής κυβέρνησης για την προτομή της Νεφερτίτης είναι γνωστή και δεν έχει αλλάξει.»

Χθες το πρωί το Ίδρυμα Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς ανακοίνωσε ότι έλαβε επιστολή του Ζάχι Χάουας, Γενικού Γραμματέα Αρχαιοτήτων Αιγύπτου, στην οποία εκφράζεται το αίτημα της επιστροφής της Νεφερτίτης, αλλά δεν υπογράφεται από τον πρωθυπουργό της Αιγύπτου.

Παράλληλα ο πρόεδρος του Ιδρύματος Χέρμαν Πάρτσιγκερ κοινοποίησε ότι «έχει ζωηρό ενδιαφέρον να συνεργαστεί» με τους Αιγύπτιους επιστήμονες και ότι επεξεργάζεται ήδη πλαίσιο συνεργασίας, το οποίο περιλαμβάνεται στην απαντητική επιστολή προς τον κ. Χάουας.

6 Δεκεμβρίου 1912: Η νόμιμη μοιρασιά

Να δούμε το ιστορικό της υπόθεσης: Στις 6 Δεκεμβρίου του 1912 ο Γερμανός αρχαιολόγος Λούντβιχ Μπόρχαρντ βρίσκει την προτομή σε ανασκαφές που διενεργούσε για λογαριασμό της Γερμανικής Ανατολικής Εταιρείας. Χρηματοδότης των ανασκαφών και δικαιούχος μεριδίου των ευρημάτων ήταν ο Τζέιμς Ζίμον, Βερολινέζος μαικήνας της εποχής.

Σύμφωνα με το τότε δίκαιο για τα αρχαία ευρήματα τα μισά από τα ευρήματα των ανασκαφών δικαιούνταν οι αρχαιολόγοι-ανασκαφείς ή τα ιδρύματα που χρηματοδοτούσαν τις ανασκαφές.

Ο Γάλλος Γκυστάβ Λεφέβρ, τότε επιθεωρητής των αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, επέλεξε πρώτος τα ευρήματα για λογαριασμό της Αιγύπτου και άφησε την Νεφερτίτη στους Γερμανούς.

Μέχρι το 1923 η πολυπόθητη σήμερα προτομή δεν είχε τοποθετηθεί σε κανένα μουσείο, παρέμενε ιδιωτική περιουσία. Έξι χρόνια μετά την τοποθέτησή της σε μουσείο του Βερολίνου (1930) η Αίγυπτος ζήτησε την επιστροφή της.

Ενιαία στάση και αναπάντητα ερωτήματα

Η Γερμανία από τότε μέχρι σήμερα εμμένει ότι το καθεστώς κατοχής της Νεφερτίτης είναι νόμιμο και πως η «Νεφερτίτη ανήκει πια στο Βερολίνο». Σε αυτό το τελευταίο συμφωνούν απόλυτα αρχαιολόγοι και κυβέρνηση.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Ντίτριχ Βίλντουνγκ, πρώην διευθυντή του Αιγυπτιακού Μουσείου του Βερολίνου (2007): «Δεν υφίσταται καμία αμφιβολία ότι η Νεφερτίτη έχει ιδιαίτερη σημασία, πως ασκεί ιδιαίτερη γοητεία, διότι ως ‘ξένη’ εκπρόσωπος μιας άλλης κουλτούρας βρίσκεται εδώ σε μας σχεδόν 100 χρόνια.

Δεν θα πρόσθετε όμως τίποτε το ιδιαίτερο στο πλούσιο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου, κάτι που συμβαίνει με την παρουσία της εδώ. Και αυτή ακριβώς είναι η αξία του εκθέματος: ότι ενσωματώθηκε σε ένα ξένο πολιτισμικά κόσμο, χωρίς να χάσει την ταυτότητά του.»

Ο Ζάχι Χάουας, Γενικός Γραμματέας Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, υποστηρίζει ότι η προτομή πέρασε τότε (1912) από τους ελέγχους των αιγυπτιακών αρχών ως εύρημα «δεύτερης ποιότητας» γιατί οι ενδιαφερόμενοι την είχαν προηγουμένως μουτζουρώσει με λάσπη και μιλά για «ουσιαστική φυγάδευση του ευρήματος». Μέχρι στιγμής όμως δεν βρέθηκε κανένα έγγραφο που να τεκμηριώνει ότι η απόκτηση της Νεφερτίτης ήταν παράνομη.

Παρ’ όλα αυτά παραμένουν μια σειρά αναπάντητα ερωτήματα, όπως π.χ. γιατί καθυστέρησε η τοποθέτηση ενός τόσου σημαντικού εκθέματος κατά μία δεκαετία; Ή γιατί οι Γερμανοί δεν δάνεισαν την προτομή της αρχαίας βασίλισσας για προσωρινή έκθεση στην Αίγυπτο (2009), παρά τις διαβεβαιώσεις του κ. Χάουας πως θα την φέρει ο ίδιος πίσω και ότι για το διάστημα αυτό θα προσφέρει άλλα το ίδιο πολύτιμα ευρήματα για τα γερμανικά μουσεία;

Jürgen König / Βιβή Παπαναγιώτου

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου