Σέρβοι και Κοσοβάροι «πειράζουν» το γεωγραφικό χάρτη

Το απαραβίαστο των συνόρων ανήκει στην πεμπτουσία του ευρωπαϊκού δημόσιου δικαίου. Τα σύνορα είναι ιερά. Στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη πριν από 20 χρόνια, έγινε κάτι το μοναδικό, μετακινήθηκαν τα σύνορα σύμφωνα με κριτήρια εθνικά και πολιτισμικά. Τα δεδομένα δημιουργήθηκαν με τη βία. Τώρα Σερβία και Κοσσυφοπέδιο προετοιμάζονται για να το μιμηθούν. Αυτήν τη φορά χωρίς βία, αλλά συναινετικά. Το τίμημα που θα γίνει αντικείμενο ανταλλαγής παραμένει ασαφές, όμως το ντιλ φαίνεται ότι θα γίνει. Πρόκειται για ένα πρότζεκτ χωρίς προηγούμενο και για την ευρύτερη περιοχή.

Σερβικό λίκνο ιερών και οσίων

Οι διαπραγματεύσεις διήρκησαν πάνω από 7 χρόνια. Όχι στο Βελιγράδι ή στην Πρίστινα, αλλά στις Βρυξέλλες. Η επικεφαλής της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ Φεντερίκα Μογκερίνι ανέλαβε προσπάθειες για να κάνει τα αδύνατα δυνατά. Το τίμημα της συμφωνίας είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, η ανταλλαγή εδαφών. Θα είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που εδώ και καιρό διακηρύττει η ΕΕ, την σταθεροποίηση των πολυεθνικών κοινωνιών και όχι την σαλαμοποίησή τους. Το Κόσοβο είναι de facto ένα νέο κράτος στην Ευρώπη. Μόνο λίγες χώρες της ΕΕ που έχουν φόβους για αποσχιστικά κινήματα δεν το έχουν αναγνωρίσει. Η δύναμη των τετελεσμένων ισχυροποιεί την διαπραγματευτική θέση του, που μόνο να οραματιστεί μπορούσε πριν από δέκα χρόνια.

Για την παραχώρηση του βόρειου Κοσσυφοπεδίου στη Σερβία, στο οποίο ζουν σχεδόν 45.000 Σέρβοι, η Πρίστινα θα μπορούσε να πάρει την κοιλάδα του Πρέσοβο στη νότια Σερβία ως αντιστάθμισμα, μια περιοχή με συμπαγή αλβανικό πληθυσμό. Ωστόσο, το αλισβερίσι με εδάφη κατά μήκος εθνικών πληθυσμιακών ομάδων είναι μόνο το ένα κριτήριο. Πρόκειται επίσης για εδαφικούς βιομηχανικούς πόρους και πολιτιστικά μνημεία. Ενώ αυτό "ξυπνά" τα οικονομικά συμφέροντα  και των δύο πλευρών, προκαλεί τα εθνικά αισθήματα των Σέρβων και φόβο για πιθανή απώλεια ορθοδόξων εκκλησιών και μοναστηριών, δεδομένου ότι το Κοσσυφοπέδιο αποτελεί το λίκνο των ιερών και οσίων του σερβικού λαού.

Κίνδυνος από εθνικιστές

Κατά τον μεσαίωνα η κυριαρχία των Σέρβων χάθηκε από τη σταδιακή διείσδυση των Οθωμανών στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Πολιτικά ο σερβικός μύθος επανήλθε για προπαγανδιστικούς λόγους. Την τελευταία φορά ήταν το 1989, όταν ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, αφαίρεσε την αυτονομία του Κοσσυφοπεδίου, 600 χρόνια μετά την πολύνεκρη μάχη. Ήταν η απαρχή διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, που οδήγησε στο θάνατο 300.000 ανθρώπους. Όταν σίγησαν τα όπλα στη Σλοβενία, την Κροατία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, κλιμακώθηκε η σερβοκοσοβαρική διένεξη αρχές του 1998. Τα ΜΜΕ έκαναν λόγο για συστηματικές εκδιώξεις Αλβανών, πολλές επιβεβαιωμένες, άλλες σκηνοθετημένες. Ακολούθησε μαραθώνιος διαπραγματεύσεων. Μετά την αποτυχία τους το ΝΑΤΟ επιτέθηκε από αέρος και βομβάρδισε επί 80 ημέρες σερβικούς στόχους. Πολλοί άμαχοι σκοτώθηκαν.

Ως οιονεί διεθνές προτεκτοράτο το Κοσσυφοπέδιο πέρασε μια μεταβατική κατάσταση, που στις 17 Φεβρουαρίου του 2008 το οδήγησε με τη διακήρυξη ανεξαρτησίας του σε μια νέα εποχή, αυτή του πιο νεότευκτου κράτους της Ευρώπης. Σε περίπτωση που γίνει ανταλλαγή εδαφών ανάμεσα στη Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο, τουλάχιστον νομικά, τα Βαλκάνια θα είχαν μια εστία κρίσης λιγότερη. Θα μπορούσε όμως να δυναμιτίζονταν η ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή. Σέρβοι σκληροπυρηνικοί στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας δεν εγκατέλειψαν ποτέ σχέδια προσάρτησής τους στη Σερβία. Το ίδιο ισχύει και για τους Κροάτες εθνικιστές στη δυτική Ερζεγοβίνη, που θα ήθελαν προ πολλού να είχαν προσδεθεί στο άρμα της Κροατίας. ΠΓΔΜ και Μαυροβούνιο έχουν επίσης πολυεθνικές κοινωνίες.

Πρότυπο μεταμόρφωσης

Παραδόξως η αμφισβητούμενη νομικά και πολιτικά ανταλλαγή περιοχών μεταξύ των δύο χωρών φέρνει και τις δύο πλευρές πιο κοντά στην ΕΕ. Και οι δύο ανήκουν στις 6 χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που θέλουν ως μια οικογένεια να γίνουν δεκτές στην ΕΕ.  Ο κατάλογος των υποστηρικτών και πολέμιων αυτής της ανταλλαγής είναι μακρύς. Ο σύμβουλος ασφάλειας του Ντόναλντ Τραμπ έχει στο μεταξύ επιδοκιμάσει τα σχέδια. Πόσο ακόμη θα διαρκέσει αυτή η στάση είναι άγνωστο λόγω της ανοιχτής ευρωπαϊκής αδιαφορίας για την νέα αμερικανική εξωτερική πολιτική. Η γερμανική κυβέρνηση και κυρίως η Άγκελα Μέρκελ αντιδρά συγκρατημένα. Το ίδιο κι άλλοι αξιωματούχοι που ενεπλάκησαν με τον ένα ή άλλο τρόπο στην ειρήνευση στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Το δεξί χέρι του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, Τζέιμς Πάρντιου δηλώνει κάθετα αντίθετος με την ανταλλαγή εδαφών. Μαζί με αυτόν κι άλλοι πολλοί. Ωστόσο, η πολιτική αναμέτρηση πλησιάζει. 

Αύριο, 08.09, ο ισχυρός άνδρας της Σερβίας, Αλεξάντερ Βούτσιτς στη Μιτροβίτσα ενώπιον των συμπατριωτών, θα εκφωνήσει την σημαντικότερη, ίσως, ομιλία της ζωής του. Η προσφορά για ανταλλαγή στην "φωλιά του λύκου" αποτελεί πρότυπο μεταμόρφωσης ενός εθνικιστικού γερακιού σε πεπεισμένο ευρωπαίο. Η Σερβία θέλει εισέλθει κατά προτεραιότητα στο κλαμπ των Βρυξελλών. Σε περίπτωση που επιτευχθεί ο στόχος αυτός η θλίψη για τη μερική απώλεια του λίκνου των σερβικών ιερών και οσίων θα είναι μάλλον περιορισμένη στο Βελιγράδι.

Φόλκερ Βάγκενερ/Ειρήνη Αναστασοπούλου