Η documenta15 στη σκιά του αντισημιτισμού

Aντιεβραϊκά σύμβολα και στερεότυπα σε ένα πανό της καλλιτεχνικής συλλογικότητας από την Ινδονησία Taring Padi στο Κάσελ της Γερμανίας, όπου εγκαινιάστηκε η διεθνής έκθεση σύγχρονης τέχνης documenta15. Ένας στρατιώτης με μύτη γουρουνιού και ένα κόκκινο μαντήλι λαιμού με το αστέρι του Δαβίδ. Το κράνος του φέρει επίσης την επιγραφή της ισραηλινής μυστικής υπηρεσίας Μοσάντ. Ακόμη, φαίνεται ένας άνδρας με κοφτερά δόντια, ένα πούρο στο στόμα και τα γράμματα SS στο κράνος του.

«Ο Εβραίος ως Ναζί και γουρούνι, αυτά είναι κλασσσικά αντισημιτικά στερεότυπα», λέει ο Μέρον Μέντελ, διευθυντής του εκπαιδευτικού κέντρου Άννας Φρανκ, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Berliner Zeitung. «Η εξευτελιστική απεικόνιση των Εβραίων σε σχέδια που εκτίθενται», συμπληρώνει ο Κρίστοφ Χόιμπνερ, αντιπρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής του Άουσβιτς, «αντισημιτικά κλισέ που είναι πολύ οικεία στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος και τους θυμίζουν τις σκοτεινές εποχές που έζησαν. Με παρόμοια σχέδια εκδιώχθηκαν και κυνηγήθηκαν».

Η καλλιτεχνική συλλογικότητα Taring Padi ζητά συγγνώμη

Η εγκατάσταση με το πανό και την επωνυμία "People's Justice" δημιουργήθηκε το 2002, «ως μέρος μιας εκστρατείας κατά του μιλιταρισμού και της βίας που ζήσαμε κατά τη διάρκεια της 32χρονης στρατιωτικής δικτατορίας του Σουχάρτο στην Ινδονησία και της κληρονομιάς του, η οποία συνεχίζει να έχει αντίκτυπο ακόμη και σήμερα», εξηγεί η καλλιτεχνική συλλογικότητα. Η απεικόνιση στρατιωτικών μορφών στο πανό είναι έκφραση αυτών των εμπειριών. «Όλες οι φιγούρες που απεικονίζονται στο πανό αναφέρονται στο πολιτικό πλαίσιο της Ινδονησίας, για παράδειγμα στη διεφθαρμένη διοίκηση, τους στρατηγούς και τους στρατιώτες τους, που συμβολίζονται ως γουρούνι, σκύλος και αρουραίος, με στόχο να επικρίνουν το καπιταλιστικό σύστημα και τη στρατιωτική βίαι».

Το πανό εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Τέχνης της Νότιας Αυστραλίας στην Αδελαΐδα το 2002 και έκτοτε έχει παρουσιαστεί σε πολλά διαφορετικά μέρη. Τώρα για πρώτη φορά εκτίθεται και στο Κάσελ και η ομάδα Taring Padi ζήτησε συγγνώμη «για τους τραυματισμούς που ενδεχομένως να προκάλεσε».

Ωστόσο, η Γερμανίδα υπουργός Πολιτισμού Κλαούντια Ροτ ζητά την άμεση αφαίρεση του πανό από την documenta15. «Η απλή κάλυψη του πανό και η δήλωση της ομάδας καλλιτεχνών Taring Padi σχετικά με αυτό ήταν απολύτως απαράδεκτες», δήλωσε η πολιτικός των Πρασίνων. «Όπως έλεγα πάντα ξεκάθαρα, ο αντισημιτισμός δεν πρέπει να έχει θέση σε αυτή την έκθεση τέχνης, όπως και στην κοινωνία μας γενικότερα».

Η τοποθέτηση της documenta15

Η γενική διευθύντρια της documenta, Ζαμπίνε Σόρμαν εξήγησε ότι η διοίκηση δεν ελέγχει εκ των προτέρων τα εκθέματα και δεν επιτρέπεται να το πράξει. Το εν λόγω έργο δεν σχεδιάστηκε για την documenta15, αλλά δημιουργήθηκε «στο πλαίσιο του πολιτικού κινήματος διαμαρτυρίας της Ινδονησίας», απαντά. Σχετικό αίτημα για συνέντευξη από την Deutsche Welle παραμένει πάντως μέχρι στιγμής αναπάντητο.

Πολιτικοί αλλά και εβραϊκές οργανώσεις ζητούν τώρα τη λήψη άμεσων μέτρων για να μην εμφανιστούν παρόμοια φαινόμενα στο μέλλον. Από την άλλη «δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες που σκέφτονται τώρα να αποσυρθούν από την documenta», αναφέρουν πηγές από το περιβάλλον της καλλιτεχνικής συλλογικότητας. Φαίνεται ότι αρκετοί καλλιτέχνες της documenta συμπαρίστανται στην Taring Padi. Ο Ολλανδός καλλιτέχνης Ράινχαρντ φαν Χόε, δήλωσε στην DW πως «Η αλληλεγγύη στην Taring Padi είναι μεγάλη. Πολλοί καλλιτέχνες δεν αισθάνονται ευπρόσδεκτοι στη Γερμανία και από τον γερμανικό Τύπο. Ο διάλογος μεταξύ του παγκόσμιου Νότου και Βορρά δεν έχει αποτύχει, δεν έχει καν ξεκινήσει».

Ωστόσο, η αρχική ιδέα για διάλογο μεταξύ Βορρά και Νότου έχει τώρα επισκιαστεί στη Γερμανία από τη δημόσια συζήτηση για τον αντισημιτισμό. Η Γερμανία λόγω του παρελθόντος της έχει ιδιαίτερη ιστορική ευθύνη και ευαισθησία για το θέμα.

Στέφαν Ντέγκε

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου