Η χαμηλή τιμή του πετρελαίου προβληματίζει

Τα δύο τελευταία χρόνια η τιμή του μαύρου χρυσού πέφτει κατακόρυφα. Ο βασικός λόγος της δραματικής πτώσης είναι η συνεχιζόμενη υπερπαραγωγή πετρελαίου. Ενώ τον Ιούνιο του 2014 η τιμή του κυμαινόταν στα 114 δολάρια το βαρέλι, στις αρχές της τρέχουσας χρονιάς είχε υποχωρήσει κάτω από το φράγμα των 30 δολαρίων. Σήμερα κυμαίνεται στα 40 δολάρια.

Η κατακόρυφη πτώση προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη εάν αναλογιστεί κανείς ότι στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής μαίνονται βίαιες συγκρούσεις. Στο παρελθόν ανάλογοι παράγοντες ανασφάλειας οδηγούσαν συνήθως στα ύψη την τιμή του μαύρου χρυσού. Όσο ευχάριστη κι αν είναι για τους καταναλωτές, η χαμηλή τιμή εγκυμονεί και σοβαρούς κινδύνους. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στο πρόσφατο παρελθόν: η τελευταία κατακόρυφη πτώση της τιμής του πετρελαίου τη δεκαετία του 1980 είχε επιφέρει σοβαρότατες ανακατατάξεις στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκακιέρα. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης σχετίζεται και με το γεγονός ότι το πετρέλαιο είχε χάσει τότε τα τρία τέταρτα της αξίας του.

Απώλειες εκατοντάδων δις δολαρίων

Και σήμερα δεν λείπουν οι ανήσυχες φωνές εκείνων που προειδοποιούν για τις πιθανές συνέπειες. Πέντε χρόνια μετά το κύμα των αραβικών εξεγέρσεων, η ιδιαίτερα ασταθής αυτή πολιτικά περιοχή βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με ένα νέο παράγοντα αποσταθεροποίησης.

Γεγονός είναι ότι τα οικονομικά περιθώρια των καθεστώτων έχουν περιοριστεί σημαντικά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ, μόνον οι χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου είδαν το 2015 τα έσοδά τους να μειώνονται -λόγω της τιμής του πετρελαίου- κατά 340 δις δολάρια. Οι συνέπειες είναι γνωστές: λόγω μειωμένων εσόδων οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τα αιτήματα της εκλογικής τους πελατείας. Η δε Σαουδική Αραβία δεν μπορεί να συνεχίσει την επιθετική εξωτερική της πολιτική, η οποία στηρίζεται στη βιομηχανία πετρελαίου. Ο Άντονι Κόρντσμαν από το Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Ουάσιγκτον το διατυπώνει ως εξής: «Δεν μπορεί να χάνεις εντός μιας χρονιάς το 40% των εσόδων σου από πετρέλαιο και αέριο και να μην υποφέρεις».

Το τέλος του κοινωνικού συμβολαίου;

Σε έρευνα που πραγματοποίησε για τις επιπτώσεις της τιμής του πετρελαίου στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής, ο ειδικός κάνει λόγο για καζάνι που βράζει: οι οικονομικές προοπτικές χειροτερεύουν, κυρίως οι προοπτικές νέων ανθρώπων, η ανεργία καλπάζει και οι συχνά διαφθαρμένες κυβερνήσεις δεν μπορούν να δώσουν απαντήσεις στα φλέγοντα ζητήματα.

Ο ίδιος αναμένει επιδείνωση της τεταμένης κατάστασης στο δεύτερο εξάμηνο του 2016. Μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου πολλές από αυτές τις χώρες θα αναγκαστούν να προχωρήσουν σε δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών τους. Και αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, ενδέχεται να θέσει εν αμφιβόλω το ισχύον άτυπο κοινωνικό συμβόλαιο που θέλει τα καθεστώτα των χωρών αυτών να «εξαγοράζουν» ουσιαστικά με τα κέρδη της πετρελαϊκής βιομηχανίας την υπακοή των πολιτών τους και κατ' επέκταση την παραίτηση από τις όποιες επιδιώξεις για πολιτικές ελευθερίες και μια πιο ανοιχτή κοινωνία και οικονομία.

Ματίας φον Χάιν / Κώστας Συμεωνίδης