Η ενεργειακή δημοκρατία έρχεται στην Ελλάδα

Ο Υπερίων, η πρώτη δημοκρατική κοινότητα ανανεώσιμης ενέργειας στην Αθήνα, μοιάζει πολύ με τους προοδευτικούς ενεργειακούς συνεταιρισμούς της Γερμανίας. Η κεντρική ιδέα πίσω από αυτούς είναι η δημιουργία μίας δημοκρατικής συλλογικότητας που να παράγει ανανεώσιμη ενέργεια για τα μέλη του συνεταιρισμού, αλλά και για την ευρύτερη κοινότητα.

Η Ελλάδα έχει 50% περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία ανά τετραγωνικό μέτρο συγκριτικά με τη Γερμανία και ως εκ τούτου, όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συγκαταλέγεται  στα κράτη με τις μεγαλύτερες δυνατότητες στην Ευρώπη – γι’ αυτό και η Ελλάδα θεωρείται ως μία από τις πλέον ελκυστικές επενδυτικές ευκαιρίες στον κόσμο στον κλάδο της πράσινης ενέργειας.

Κατά την τελευταία δεκαετία το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας έχει σχεδόν διπλασιαστεί από 11% σε 20%, πρωτίστως με όχημα την αιολική και ηλιακή ενέργεια. Την ίδια στιγμή η Ελλάδα καταργεί σταδιακά τον άνθρακα έχοντας μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 43% από το 2005.

Ο Υπερίων και το ενεργειακό συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα αφορά όμως κάτι περισσότερο από την πράσινη ενέργεια. «Είμαστε η καλύτερη δυνατή λύση απέναντι στην κλιματική κρίση», δηλώνει ο Τάκης Γρηγορίου, ένας εκ των συνιδρυτών της ενεργειακής κοινότητας Υπερίων. «Παίρνουμε την κατάσταση στα χέρια μας, παράγουμε τη δική μας ενέργεια, εκδημοκρατίζουμε τον ενεργειακό τομέα και επιταχύνουμε τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια με έναν κοινωνικά δίκαιο και συμμετοχικό τρόπο».

Κλειδί η κοινωνική δικαιοσύνη

Ο Υπερίων έχει δεσμευτεί να δωρίζει ένα συγκεκριμένο μέρος από τα κέρδη σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος της Αθήνας, σε ένα πολιτιστικό κέντρο που προωθεί τον αφρικανικό πολιτισμό, καθώς και σε ένα συσσίτιο κοντά στην πρωτεύουσα που προσφέρει φαγητό στους απόρους.

Όπως τονίζει ο Χρήστος Βρεττός, επίσης εκ των ιδρυτών του Υπερίωνα, οι ενεργειακές κοινότητες αποτελούν μία «λύση στο σταυροδρόμι των δύο μεγάλων κρίσεων που αντιμετωπίζουμε σήμερα: της οικολογικής καταστροφής και της παρακμής της δημοκρατίας». Κάθε ένα από τα 130 μέλη του Υπερίωνα έχει μία ψήφο σε όλες τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του συνεταιρισμού.

Μειώνοντας τους λογαριασμούς ενέργειας

Επί τρία χρόνια ο Γρηγορίου, ο Βρεττός και τα υπόλοιπα μέλη του συνεταιρισμού – ένα ετερόκλητο σύνολο επαγγελματιών, μικρών επιχειρηματιών και περιβαλλοντολόγων από την Αθήνα – πάλεψαν με νύχια και με δόντια για να ξεκινήσει τη λειτουργία του ο Υπερίων.

Ο Υπερίων έχει κατασκευάσει ένα μεσαίου μεγέθους ηλιακό πάρκο κοντά στη Στυμφαλία, 80 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Αθήνας σε γη που έχει μισθώσει ένας αγρότης της περιοχής. Επενδύοντας 330.000 ευρώ η κοινότητα αγόρασε 925 ηλιακούς συλλέκτες κινεζικής κατασκευής.

Η ενέργεια είναι πολύ ακριβή στην Ελλάδα – το 2022 η Ελλάδα είχε τις υψηλότερες τιμές παραγωγού στην Ε.Ε. Ο Υπερίων εκτιμά πως μέσα σε μόλις τρία με τέσσερα χρόνια θα μπορέσει να κάνει απόσβεση της επένδυσης.

Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στο έργο του Υπερίωνα τροφοδοτεί το δημόσιο δίκτυο και μετράται ανά κιλοβατώρα. Ο όγκος της ηλεκτρικής αυτής ενέργειας πιστώνεται στους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας των μελών της κοινότητας αναλόγως με την επένδυσή τους, πιθανώς σε βάθος 25ετίας – όση είναι δηλαδή η αναμενόμενη διάρκεια ζωής των ηλιακών συλλεκτών.

Αλλαγή στην ελληνική νομοθεσία περί ενεργειακών κοινοτήτων

Στην Ελλάδα η νομοθεσία περί ενεργειακών κοινοτήτων έχει τεθεί σε ισχύ από το 2018 και άλλαξε το 2023. Το νέο πλαίσιο, που θεσπίστηκε βάσει Οδηγίας της Ε.Ε., διεύρυνε τον ορισμό των ενεργειακών κοινοτήτων διευκολύνοντας έτσι τους συνεταιρισμούς στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας και την κάρπωση των οφελών της. Επιπλέον, η νέα νομοθεσία θα διευκολύνει τη συμμετοχή των πολιτών που επιθυμούν να παράγουν μόνοι τους καθαρή ενέργεια.

Ο αρχικός νόμος επέτρεπε σε επιχειρήσεις να καταχωρούνται ως ενεργειακές κοινότητες και να λειτουργούν ως μικροί παραγωγοί ενέργειας – κάτι που έπραξαν περισσότεροι από χίλιοι ιδιώτες επιχειρηματίες από το 2018.

Η ενεργειακή απόδοση στο επίκεντρο

Τα μέλη του Υπερίωνα επισημαίνουν πως συναποτελούν μία ενεργειακή κοινότητα και όχι μία κερδοσκοπική επιχείρηση. Συνομιλούν μέσω ενός διαδικτυακού chat group και διοργανώνουν συναντήσεις και εκδηλώσεις γύρω από την ενέργεια και το περιβάλλον.

Κατά τους ιδρυτές του Υπερίωνα η φθηνή και καθαρή ενέργεια αποτελεί απλώς μέρος μίας μεγαλύτερης μάχης. Περίπου τα μισά κτήρια στην Ελλάδα κατατάσσονται πολύ χαμηλά στην ενεργειακή απόδοση – με άλλα λόγια οι χώροι των κτηρίων αυτών απαιτούν περισσότερη ενέργεια για να ζεσταθούν ή να δροσιστούν.

Γι’ αυτό και η κοινότητα επιδιώκει να προσφέρει υπηρεσίες βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης στα μέλη της και εν συνεχεία και σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. «Στην πραγματικότητα θα έπρεπε να μας απασχολεί πρώτα η ενεργειακή απόδοση και εν συνεχεία η ανανεώσιμη ενέργεια», λέει η Αλίς Κοροβέση, ειδική στην εξοικονόμηση ενέργειας και μέλος του Υπερίωνα, επειδή, όπως εξηγεί, «δεν χρειάζεται να παράγεις ενέργεια που δεν χρησιμοποιείς».

Η ενεργειακή φτώχια και ο χώρος του δικτύου

Η Ελλάδα έχει υψηλό ποσοστό ενεργειακής φτώχιας: ένα στα πέντε νοικοκυριά δεν μπορεί να καλύψει πλήρως τις ανάγκες θέρμανσής του. Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος εκτοξεύτηκε – και μαζί και το ενδιαφέρον των πολιτών να παράγουν τη δική τους ενέργεια.

Σε λιγότερο από έναν χρόνο, στο διάστημα Νοεμβρίου 2022 – Αυγούστου 2023, τόσο η παραγόμενη από τις ενεργειακές κοινότητες ενέργεια, όσο και ο αριθμός των αιτήσεων ιδιωτών που θέλουν να παράγουν τη δική τους ενέργεια τριπλασιάστηκαν.

Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα αφορά τα όρια του ηλεκτρικού δικτύου. Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Green Tank, οι περισσότεροι αιτούντες δεν μπορούν να συνδεθούν στο δίκτυο. Ένα νέο νομικό πλαίσιο ορίζει πως πρέπει να διατεθεί περισσότερος χώρος στο δίκτυο για έργα ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού.

Δυσκολίες στην εφαρμογή

Όσο αισιόδοξη και αν είναι η κοινότητα Υπερίων, ορισμένα μέλη της ανησυχούν για την ορθότητα των υπολογισμών. Μέχρι στιγμής καμία ενεργειακή κοινότητα δεν έχει κάνει απόσβεση της επένδυσής της.

Βάσει του συστήματος εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού της χώρας ο διαχειριστής του δικτύου υπολογίζει την ενέργεια που χρησιμοποιεί ένα νοικοκυριό ή μία επιχείρηση και την ενέργεια που παράγει η κοινότητα με τις τεχνολογίες πράσινης ενέργειας που διαθέτει. Ακολούθως η κοινότητα πληρώνεται τη διαφορά – τουλάχιστον θεωρητικά.

«Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο», λέει ο Βρεττός. «Δεν είμαστε βέβαιοι για το πού ακριβώς κολλάει η διαδικασία. Η υπηρεσία κοινής ωφέλειας υποστηρίζει ότι ο διαχειριστής του δικτύου διανομής δεν στέλνει τα σωστά δεδομένα, ενώ ο διαχειριστής ισχυρίζεται πως έστειλε τα δεδομένα και ο πάροχος δεν προβαίνει στον συμψηφισμό».

Και αυτό είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να ξεπεράσει ο Υπερίων, προκειμένου να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και άλλες ενεργειακές κοινότητες.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς

Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος μιας σειράς πέντε κειμένων για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία δημοσιεύεται με την υποστήριξη του Journalismfund Europe.