Ελληνικά «Αόρατα χέρια» στην Berlinale

Με το που ξέσπασε η επανάσταση της «Αραβικής Άνοιξης» το 2011 στην Αίγυπτο ο Αμερικανός με λιβανέζικες ρίζες μουσικός της Underground και εθνομουσικολόγος Άλαν Μπίσοπ έρχεται από το Σιάτλ των ΗΠΑ στο Κάιρο για να ηχογραφήσει με τρεις νεαρούς αιγύπτιους μουσικούς παλιά του τραγούδια στα αραβικά. Όταν μαθαίνει η εικαστικός, DJ και σκηνοθέτης Μαρίνα Γιώτη για το μουσικό εγχείρημα προτείνει στον Μπίσοπ να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ.

Μαζί με τον ελληνολιβανέζο φωτογράφο και σκηνοθέτη Γιώργο Σαλαμέ επισκέπτονται το 2012 για πρώτη φορά το Κάιρο. Ως το 2014 κάνουν συνολικά πέντε ταξίδια στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα και γυρίζουν 400 ώρες υλικό. Τρία χρόνια χρειάστηκε το μοντάζ του ντοκιμαντέρ 97 λεπτών που φέρει τον τίτλο «The Invisible Hands» (Τα αόρατα χέρια). Πρόκειται για το όνομα του συγκροτήματος που σχημάτισε ο Άλαν Μπίσοπ με τους μουσικούς Αϊα Χεμεντά, Σερίφ Ελ Μασρί και Αντχάμ Ζιντάν.

Η πορεία μιας συνεργασίας

Με αφηγηματικό τρόπο η ταινία παρουσιάζει τα διάφορα στάδια της μουσικής συνεργασίας, αναζητεί τις μουσικές καταβολές των καλλιτεχνών και τις προσπάθειες που καταβάλλουν για να αποδώσουν στα αραβικά τους στίχους των τραγουδιών του 58χρονου Άλαν Μπίσοπ, πράγμα που δεν είναι καθόλου εύκολο, επισημαίνει η Μαρίνα Γιώτη: «Οι στίχοι του Άλαν, το έλεγαν και οι ίδιοι πρωταγωνιστές, είναι στίχοι που δεν συνηθίζονται στην αραβική γλώσσα. Η ποίηση του είναι αρκετά σκοτεινή, είναι διφορούμενη, δεν κάνει συγκεκριμένες αναφορές. Ίσως όμως για αυτό το λόγο διατηρεί μια εσωτερική δύναμη που απ' ό,τι φαίνεται μπόρεσε να 'επικοινωνήσει' και σε έναν άλλο πολιτισμό.»

Σε μια πρώτη φάση της συνεργασίας η σχέση του Άλαν Μπίσοπ με τους αιγύπτιους μουσικούς δεν είναι ισότιμη. Ο γνωστός αμερικανός μουσικός είναι ο μέντορας του πρότζεκτ, αυτός οριοθετεί το πλαίσιο της συνεργασίας και ο δίσκος που προετοιμάζεται θα έχει μόνο δικά του τραγούδια. Παρ' όλα αυτά οι αιγύπτιοι μουσικοί κάνουν ένα βήμα μπροστά, επισημαίνει η Μαρίνα Γιώτη: «Μαθαίνουν πως μπορείς να παράγεις ένα δίσκο ανεξάρτητα από δισκογραφική εταιρεία - από το να μπεις στο στούντιο, να κάνεις την ηχογράφηση, το mastering και την παραγωγή του δίσκου αλλά και τη διακίνηση και τη διαφήμιση του. Μαθαίνουν επίσης πως διοργανώνεις μια περιοδεία – ακόμη και στην Ευρώπη.» Ήδη όμως από το δεύτερο άλμπουμ η κατάσταση αλλάζει. Οι άραβες μουσικοί συνθέτουν δικά τους τραγούδια. Οι The Invisible Hands μετουσιώνονται σιγά σιγά σε ενιαίο συγκρότημα.

Από την «Αραβική Άνοιξη» στον «Αραβικό Χειμώνα»

Ενώ είχαν την πρόθεση να επικεντρωθούν στο πρότζεκτ των μουσικών, οι πολιτικές εξελίξεις στην Αίγυπτο αναγκάζουν τους κινηματογραφιστές να διευρύνουν τον ορίζοντα της ταινίας. «Ήταν αναπόφευκτο», λέει ο Γιώργος Σαλαμέ. «Εμείς παρακολουθούσαμε τέσσερις ανθρώπους που δημιουργούσαν. Όμως ο δικός τους κόσμος συναλλασσόταν με την πολιτική κατάσταση.» Στο διάστημα των γυρισμάτων της ταινίας 2012-14 κυβερνά η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η "Αραβική Άνοιξη" μετατρέπεται σταδιακά σε "Αραβικό Χειμώνα". Η ελπίδα πολλών Αιγυπτίων για δημοκρατικές ελευθερίες μένει ανεκπλήρωτη. Το νέο καθεστώς των ισλαμιστών γίνεται όλο και πιο αυταρχικό.

Οι εξελίξεις επηρεάζουν άμεσα τους μουσικούς. H τραγουδίστρια των The Invisible Hands Αϊα Χεμεντά βρίσκεται σε κατάσταση κατάθλιψης: «Για αυτό το λόγο δεν νοιώθω πολλή χαρά για το νέο άλμπουμ. Δεν έχω καταφέρει να το απολαύσω και να το κάνω πραγματικά δικό μου – παρά τη μεγάλη μου αγάπη για τη μουσική που παίζουμε. Νοιώθω ευτυχισμένη όταν παίζω μουσική, αλλά υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που κρατούν πίσω αυτή τη χαρά.» Λίγο μετά ο στρατός ανατρέπει τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Παρεμπιπτόντως: Το βράδυ της Τρίτης (20.02) οι The Invisible Hands θα δώσουν συναυλία στο Βερολίνο.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο