Ένα κρυμμένο αριστούργημα στο ίδιο έργο

Στην πορεία της ιστορίας της τέχνης πάντα υπήρχαν καλλιτέχνες που ζωγράφιζαν πάνω από τα δικά τους έργα. Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ το έκανε λόγω έλλειψης χρημάτων, ο Αλμπέρτο ​​Τζιακομέτι λόγω μόνιμης δυσαρέσκειας. Ένα νέο εύρημα για τον Εβραίο καλλιτέχνη Φέλιξ Νουσμπάουμ που γεννήθηκε στο Όσναμπρυκ το 1904 δείχνει με εντυπωσιακό τρόπο πώς μπορεί να αλλάξει η ερμηνεία ενός έργου χρησιμοποιώντας την τελευταία λέξη της τεχνολογίας.

Στην περίπτωση του Νουσμπάουμ είναι ο πίνακας «RueTriste», στα ελληνικά «Θλιμμένος Δρόμος». Σε πρώτο πλάνο δείχνει έναν δρόμο με σπίτια με μαύρες σημαίες να κρέμονται από τα πρεβάζια των παραθύρων. Ο δρόμος μοιάζει έρημος. Μόνο μια μαύρη γάτα διακρίνεται.

Όμως ο πίνακας είχε ένα μυστικό που τώρα αποκάλυψαν οι ερευνητές του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Κολωνίας. Ανακάλυψαν ότι υπήρχε ένα άλλο μοτίβο κάτω από το έργο, το οποίο στη συνέχεια επιζωγράφισε ο καλλιτέχνης. Χρησιμοποίησαν ακτίνες για να οπτικοποιήσουν το πώς έμοιαζε η αρχική σύνθεση. Ο Νουσμπάουμ είχε αρχικά ζωγραφίσει ένα αποκαλυπτικό τοπίο γεμάτο ερείπια. Ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται στον ουρανό ταυτόχρονα. Η εικόνα μεταφέρει το θάνατο, τη θλίψη και την καταστροφή.

Για τη νύχτα του πογκρόμ

«Αυτή η σύνθεση αναφέρεται ξεκάθαρα στη νύχτα του πογκρόμ και στα γεγονότα του 1938», λέει ο καθηγητής Δρ. Γκούναρ Χάιντενράιχ, ο οποίος διηύθυνε τις έρευνες. Η νύχτα του πογκρόμ είναι ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια στη γερμανική ιστορία. Τη νύχτα του πογκρόμ της 9ης Νοεμβρίου 1938, κυνηγήθηκαν Εβραίοι, καταστράφηκαν τα μαγαζιά τους, πυρπολήθηκαν συναγωγές. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή απελάθηκαν.

Ο ζωγράφος που αρχικά σπούδαζε στο Βερολίνο κέρδισε μια σημαντική υποτροφία και ταξίδεψε στη Ρώμη το 1932. Μετά όμως από μια χειροδικία, η υποτροφία τού αφαιρέθηκε αλλά δεν επέστρεψε στη Γερμανία. Ο Χίτλερ και οι Εθνικοσοσιαλιστές είχαν εν τω μεταξύ ανέβει στην εξουσία. Μαζί με τη σύζυγό του, την καλλιτέχνιδα Φέλκα Πλάτεκ, πήγαν πρώτα στην Ιταλία, μετά στη Γαλλία και τέλος στο Βέλγιο. Από το 1940 οι δυο τους ζούσαν κρυμμένοι στις Βρυξέλλες χωρίς κανένα εισόδημα. Κάποιοι φίλοι τους βοηθούσαν. Στις 20 Ιουνίου 1944 συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς τον Αύγουστο του ίδιου έτους.

Ο Νουσμπάουμ ανήκει σε μια ξεχασμένη γενιά καλλιτεχνών

Τα αποτελέσματα της έρευνας και το έργο «Θλιμμένος Δρόμος» παρουσιάζονται τώρα στο Κέντρο Διωκόμενων Τεχνών στην έκθεση με τον τίτλο «1929/1955. Η πρώτη documenta και η λήθη μιας γενιάς καλλιτεχνών». Σχεδιάστηκε σε συνεργασία με το αρχείο της περίφημης έκθεσης documenta στο Κάσελ. Στο επίκεντρο είναι ο επιμελητής Άρντολντ Μπόντε, ο οποίος οργάνωσε μια έκθεση με νέους καλλιτέχνες στο Κάσελ το 1929 και τελικά την πρώτη documenta το 1955.

«Η έκθεση αφορά μια γενιά καλλιτεχνών που δεν παρουσιάστηκε το 1955», λέει ο Γιούργκεν Καουμκέτερ, διευθυντής του Κέντρου Διωκόμενων Τεχνών. «Ανάμεσά τους ήταν πολλοί που διώχθηκαν, αποκλείστηκαν, συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς», λέει. «Η documenta ήθελε σαφώς να παρουσιάσει μια τέχνη πριν από την εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού και προτιμήθηκε ως ορόσημο το έτος 1910 όπου καθιερώθηκε η πρωτοπορία του κλασικού μοντερνισμού». Η έκθεση θέλει να καταδείξει πώς μια νέα γενιά καλλιτεχνών της περιόδου της Βαϊμάρης, συμπεριλαμβανομένου και του Φέλιξ Νουσμπάουμ, παρέμεινε αθέατη. Η έκθεση ερευνά επίσης την επιρροή του Εθνικοσοσιαλισμού στον κόσμο της τέχνης.

Η έκθεση «1929/1955. Η πρώτη documenta και η λήθη μιας γενιάς καλλιτεχνών» παρουσιάζεται στο Κέντρο Διωκόμενων Τεχνών στο Ζόλινγκεν έως τις 11 Σεπτεμβρίου. Το φθινόπωρο η έκθεση θα μεταφερθεί στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOCAK) στην Κρακοβία.

Μαρία Τζον Σάντζες

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου