Sporno: Američki snajperista

Diskusije koje se o filmu „Američki snajperista“ vode u SAD, već su prešle Atlantik, a kada se u nedjelju (22.2.) u Holivudu budu dodjeljivali Oskari, atmosfera će biti dodatno usijana, jer film je nominovan za čak šest. Za jedne, „Američki snajperista“ je priča o modernom američkom ratnom junaku, za druge besmislena glorifikacija vojnika sa naivnim svjetonazorom. Onaj ko kritikuje snajperistu Krisa Kajla pljuje na njegov grob, kažu oni koji film u Americi brane.

Uspješno literarno ostvarenje poslije misije u Iraku

„Američki snajperista“ bazira se na sjećanjima američkog vojnika Krisa Kajla, koji je između 2003. i 2009. godine ukupno četiri puta bio angažovan u ratu u Iraku. Za to vrijeme, ubio je 160 ljudi. Preciznim hicima iz daljine osiguravao je akcije svojih saboraca na terenu i – postao legenda.

„Uživao u ratu“

Na osnovu sjećanja, Kajl je po povratku napisao knjigu koja je postala bestseler. U njoj svoje iračke neprijatelje opisuje kao „čisto, neopisivo zlo“. Na jednom drugom mjestu piše: „Možda rat nije zabava, ali ja sam u njemu uživao.“ Prije dvije godine Kris Kajl je u rodnom Teksasu ubijen. Ubio ga je jedan ratni veteran, koji je takođe ratovao u Iraku i koji je imao „posttraumatski stresni poremećaj“. Njemu se trenutno sudi u Americi.

U SAD se oko filma rasplamsala „kulturna bitka“. Konzervativni političari, kao što su Sara Pejlin i Njut Gingrič brane Istvudov film i opisuju ga kao „moderni herojski ep u američkom stilu“. Kritička ljevica, poput režisera Majkla Mura ili Seta Rogena („Intervju“) smatraju da je priča o snajperisti Kajlu sve drugo osim priče o junaku, te da podsjeća na nacističku propagandu.

Kritički prijem u Njemačkoj

Prve reakcije iz Njemačke nagovještavaju da će najveći broj kritika biti blizak američkom liberalnom taboru. Ovako piše američki dopisnik časopisa „Film-Dienst“ (Filmska-služba): „Klint Istvud oduvijek je bio patriotski nastrojen. Povezan sa tako često pripovijedanim mitom nasilja kao legitimnim sredstvom protiv nepravde i zastrašivanja, njegovi filmovi su ideološki sumnjive drame konfrontacije dobra i zla pa tako i ova tehnički besprijekorna, ali jednostrano nastrojena i repetitivna biografija najsmrtonosnijeg snajperiste u američkoj ratnoj istoriji. Film potpuno u duhu Džordža Buša i Dika Čejnija, u kojem politička pitanja nemaju centralnu ulogu.“

Literarni predložak filma, nedjeljnik „Špigel“ opisuje kao knjigu, koja „slavi radost ubijanja“. Kajlov autoportret čita se kao psihopatologija jednog ubice, knjiga „u kojoj se propovijeda mržnja prema svemu neameričkom“, kao i „naivno vjerovanje da borba za porodicu, otadžbinu i boga opravdava sve postupke.“ Filmska adaptacija je „veličanje ratnog zanatlije Krisa Kajla. List Zidojče cajtung rezimira: „Rasprava o američkom ratu protiv terora svodi se na banalno, ali svima razumljivo pitanje: Šta je važnije? Posao ili familija?“

Filmska preokupacija nasiljem

Spor u vezi sa novim filmom Klinta Istvuda može bolje da se shvati ako se pod lupu stave raniji radovi danas 84-godišnjeg glumca, kao i prekomjerno tematizovanje nasilja u američkom filmu. Istvud, zakleti republikanac, kao glumac i režiser oduvijek se bavio nasiljem u društvu i ratnim temama.

Postao je poznat šezdesetih godina kao glumac u vesternima Serđa Leonea „Za šaku dolara“ i „Dobar, loš zao“. Ulogama hladnokrvnog revolveraša Džoa postavio je temelje za današnji kultni status koji ima.

Rad na vestern mitu

„U SAD postoji nacionalni mit 'granice', dakle granice prema Zapadu, koja je dugo vremena pomjerana, ali je pritom djelimično upotrijebljeno nasilje“, kaže Sven Kramer koji se nedavno sa knjigom „Transformacija nasilja u filmu“ bavio tim fenomenom: „Sa tim povezane slike čovjeka prepuštenog samom sebi, koji se ostvaruje u neprijateljskom okruženju čine temelje američkog svijeta slika.“

U filmu „Prljavi Hari“ iz 1971. godine i sam Istvud je u potjeri za snajperistom, kao cinični, bezobzirni i istovremeno veoma efikasan policajac. U kasnijim filmovima kao što su „Bljedoliki jahač“, „Neoprostivo“ ili „Gran Torino“ Istvud glumi više ranjive protagoniste: bogata paleta karaktera kojoj su se divili ne samo ljubitelji akcionih filmova.

Pojedine teme su izostavljene

Te dvije Istvudove strane vidljive su i u filmu „Američki snajperista“. Sa jedne strane je zatupljen i osvetoljubiv vojnik Kajl, međutim režiser ne prećutkuje težinu tereta koju sa sobom donose vojnici iz rata i Iraku. Oni su mentalno poremećeni, kao i sam Kajl, ili toliko istraumatizovani da postaju ubice u svojoj zemlji.

Prikazivanje te dvije strane film čini vrijednim diskusije. To objašnjava i različita tumačenja filma u Americi: za jedne je to glup ratni film koji propagira nasilje i osvetu, za druge antiratni film koju upozorava na posljedice koje rat ostavlja na svakog pojedinačnog vojnika. Ono što Klint Istvud ne dovodi u pitanje jeste to da li je američki vojni angažman u zemljama kao što je Irak uopšte legitiman. Još jedna važna tema koja se pojavljuje u filmu „Američki snajperista“, ali bez kritičkog osvrta je američka prekomjerna upotreba vatrenog oružja.