Rehabilitacija ili proces o sudskom procesu protiv Draže Mihailovića?

Zahtjev za rehabilitaciju komandanta Jugoslovenske vojske u otadžbini i vođe Ravnogorskog pokreta generala Dragoljuba Mihailovića podnio je 2006. godine njegov unuk Vojislav Mihailović. Zahtjevom je zatraženo poništenje presude od 15. jula 1946. godine kojom je Draža Mihailović osuđen na smrt i kojom su mu prethodno oduzeta sva građanska prava. Zanimljiv je i podatak da je Viši sud odbio svjedočenje učesnika Narodnooslobodilačkog rata Rista Vukovića, koji osporava rehabilitaciju Mihailovića. Proces je već izazvao dosta pažnje kako u Srbiji tako i u regionu, i ponovo pokrenuo polemike oko istorijskog mjesta i uloge Draže Mihailovića. Zabilježeni su i protesti ispred Višeg suda protivnika Mihailovića, kao i koškanje ispred suda sa pripadnicima Ravnogorskog pokreta.

Nije rehabilitacija, već sudski proces o sudskom procesu

Istoričar Branka Prpa za DW kaže da je u javnosti stvorena namjerna zbrka oko suštine procesa koji je u toku. Naime, vješto se maskira da li je to proces za sudsku rehabilitaciju Draže Mihailovića, ili je to sudski proces koji preispituje sudski proces Draži Mihailoviću 1946. godine, ističe Branka Prpa.

„Cijela stvar se zapravo vodi kao preispitivanje sudskog procesa Draži Mihailoviću, koji je protiv njega vođen, a potom se na osnovu rezultata preispitivanja tog procesa zapravo vrši rehabilitacija. Ali, to jednostavno nije moguće a da ne dovedete u pitanje kompletan sudski sistem. Ne može neko da bude optužen za zločine, pa da se preispituje sudski proces koji je protiv takve osobe vođen, a da zapravo ishodište cijelog tog procesa biva oslobođenje od bilo koje krivice osobe protiv koje je vođen sudski proces. Dakle, stvar je potpuno Montipajtonovska. I cijela ta farsa, i cijela ta sapunica, zapravo su proizvod ovakve okolnosti kojom se na jedan hajdučki način mijenjaju istorija i vrijednosti sistem.“

Znamo ko su bili Draža i četnici

Istorija je dala svoj sud o Draži Mihailoviću, ocjenjuje Branka Prpa. Njega pri tome nije kompromitovala takozvana „komunistička istoriografija“, već je on kompromitovao samog sebe i svoj pokret tokom samog rata. Branka Prpa stoga navodi nekoliko nespornih činjenica o Draži Mihailoviću, od kojih je prva da je on bio imenovan od Vlade u izbjeglištvu za vojnog komandanta Jugoslovenske vojske u otadžbini.

„Kao takav imao je zadatak da se suprotstavi okupacionim silama, na tadašnjoj raskomadanoj Jugoslaviji, i to je druga činjenica. Treća činjenica je to da on to nije radio. Četvrta činjenica jeste da su njegove jedinice ušle u zločin prema civilnom stanovništvu i prema partizanima. Peta činjenica jeste da je taj zločin vršen na način koji je ispod civilizacijskih normi 20. vijeka, dakle da se isključivo koriste klanjem ljudi. Činjenica koja slijedi nakon toga jeste da je od te iste vlade u Londonu razriješen, odnosno naređeno mu je da raspusti jedinice i da se priključi Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije. Posljednja činjenica jeste da je kralj Petar II svojim ukazom istu tu naredbu proslijedio, i epilog je da on tu naredbu nije poslušao i krenuo u borbe protiv partizana.“

Branka Prpa navodi da se stoga na temelju tih istorijskih činjenica može zaključiti zašto se sadašnji sudski proces i ne vodi zvanično kao proces rehabilitacije:

„Jer, da biste nekoga mogli da rehabilitujete, prvo morate da dokažete da nije kriv. Znači, otvarate viktimološko pitanje. Zamislite, ovaj Viši sud pri tome odbija svjedočenje žrtava. Dakle, na sudu nema viktimološkog pitanja, pitanja žrtava, a cijela stvar se obrazlaže time da se sudski proces vodi oko preispitivanja sudskog procesa. Ovo je proces u kome se žrtve ne pominju, prosto ih nema, niti imaju pravo da pristupe sudu. Tu je prosto riječ o jednoj manipulaciji da se dođe do rezultata do kojeg inače ne možete doći u reviziji sudskog procesa gdje ćete imati i pitanje žrtava.“

Gdje pripada Srbija

Čitav ovaj proces je poguban po samu Srbiju, smatra Sonja Biserko, predsjednica Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji, jer se ona na taj način odriče svoje antifašističke prošlosti.

„A kako je to još uvijek temeljna vrijednost same Evrope, vrlo je važno da se Srbija najzad odredi oko toga gdje pripada, kom pravcu. Znači, četnici su u međuvremenu izjednačeni najprije sa partizanima, da bi u međuvremenu partizani bili marginalizovani, i sada imamo četnički antifašistički pokret. To ne samo da vrijeđa osjećanja Srba, odnosno građana Srbije i drugih Srba širom Jugoslavije, već i svih susjednih naroda, koji su bili pod terorom četnika kako u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, a da na pominjem i sam Sandžak.“

Rasprave o granicama

Sonja Biserko primjećuje da je proces rehabilitacije Draže Mihailovića podigao temperaturu u regionu, i da svakako neće pozitivno uticati na poboljšanje regionalnih odnosa.

„I posebno zbog činjenica da su ratovi devedesetih, posebno u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, bili vođeni pod simbolima Draže Mihailovića i četničkim simbolima generalno. I drugo, zato što je teritorija koja je bila zacrtana u ovim ratovima ista ona koja je bila zacrtana programom homogene Srbije tokom četrdesetih godina prošlog vijeka.“

Preuzimanje četničke ideologije znači i moguć uticaj na aktuelne istorijske događaje, upozorava takođe Branka Prpa. Negirati partizanski pokret, antifašizam, i AVNOJ, znači tvrditi da granice nisu definitivne. To je ideološka osnova za neke buduće, moguće, rasprave na temu granica, kaže Prpa.

Autor: Ivica Petrović

Odgovorni urenik: Svetozar Savić