„Putinizacija“ istočne Evrope

Nevladina organizacija Fridom haus (FreedomHouse) godinama upozorava na nazadovanje procesa demokratizacije u novijim članicama Evropske unije. Na listi takozvanih konsolidovanih demokratija, Mađarska zauzima ubjedljivo posljednje mjesto, iza baltičkih zemalja, Poljske i Češke. Bugarska i Rumunija dospjevaju tek u grupu polu-konsolidovanih demokratija. Zajedničko tim zemljama jeste to da njihovi vlastodršci „pod izgovorom reformi sistematski razgrađuju demokratsko uređenje“. Fridom haus je još prije dvije godine upozorio na putinizaciju srednje i istočne Evrope.

Gunter Krihbaum (Gunther Krichbaum), šef Evropskog odbora u Bundestagu, smatra da je termin putinizacija nesrećno skovan jer vlastodršci u Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj ne mogu da se uporede sa Putinom. „Uprkos određenim kozmetičkim greškama, svi oni su izabrani na demokratskim izborima“, kaže Krihbaum za DW, ali ne poriče da situacija u pomenutim zemljama predstavlja veliki izazov za EU: „To je pitanje vjerodostojnosti: da li evropske vrijednosti poput slobode, demokratije i pravne države tek propagiramo prema spolja – recimo u procesu proširenja EU – ili ih uz to i sami primjenjujemo i živimo“, dodaje njemački demohrišćanin.

Istočni uzori

Mađarska je godinama važila za uzornog đaka evropskih integracija, ali ta vremena djeluju kao davno prošlo vrijeme. Budimpešta je pod palicom samouvjerenog premijera Viktora Orbana zauzela autoritarni kurs, a njegovi konzervativci sarađuju i sa antisemitskim Jobikom. Orbanova obraćanja javnosti kao da pišu Putinovi tekstopisci: riječ je tu o neprijateljima Mađarske, „stranim interesima protiv našeg naroda“ koji su podržani iz „međunarodnih finansijskih krugova“. Time se misli na aktiviste civilnog društva, čije se prostorije pretresaju, a dokumenti i računari zapljenjuju. Osim Rusije, još dvije zemlje Orban navodi kao uzore: Tursku i Kinu.

Slični su uzori i rumunskog premijera Viktora Ponte. On često govori da privreda Rumunije mora da se okrene istoku zbog „trajne recesije u evrozoni“. Drugog novembra će Pontino ime stajati na glasačkom listiću na predsjedničkim izborima. On je kandidat postkomunističke Socijaldemokratske stranke, ali je naprasno otkrio svoju vjeru. Ponosan je, ponavlja u brojnim TV-nastupima, što se kandiduje kao „pravoslavni Rumun“, čime Ponta hoće da naglasi da je njegov glavni protivkandidat Klaus Johanis pripadnik njemačke evangelističke manjine.

U poređenju sa dvije pomenute zemlje, situacija nije mnogo srećnija ni u Bugarskoj. Bilo je samo pitanje vremena, a desilo se u maju ove godine: njemačka vlada je upozorila na uticaj Rusije na bugarsku politiku. Desilo se to u internom papiru koji je dospio do njemačke štampe. Tu piše da bugarski socijalisti imaju stari komunistički kadar, saradnike starih tajnih službi i tajkune koji prave biznis sa Putinovim oligarsima. Tvrdi se da Moskva ima direktan uticaj na bugarsko zakonodavstvo. Tako je Bugarska pohrlila u izgradnju Južnog toka, uprkos upozorenjima iz Brisela. Blokada tog projekta važna je tema pred vanredne parlamentarne izbore 5. oktobra.

Potrebna „primjerena“ reakcija

Erozija demokratskih vrijednosti u tri članice Evropske unije ne mora nužno da se povezuje sa uticajem Rusije, smatra politikolog Kaj-Olaf Lang (Kai-Olaf Lang) iz berlinske fondacije Nauka i politika. „Prije bih posmatrao obratno: djelimično potiskivanje liberalne demokratije i rastuća netransparentnost upravo otvaraju prostor za uticaje, između ostalog sa istoka i iz Rusije“, kaže Lang za DW i dodaje da Evropska unija mora da povuče jasne crte: koji procesi nisu baš primjereni, ali se mogu progutati, a koji predstavljaju prijetnju po temelje demokratije. Onda, naravno, ne treba zaboraviti ni sankcije.

„Primjerenu“ reakciju traži i uticajni njemački poslanik Gunter Krihbaum. On predlaže uspostavljanje stalnog monitoringa demokratije i osnovnih prava u svim članicama EU – nešto poput pravosudnog barometra Evropske komisije. „Time ne želim da poreknem da smo ovdje primorani na svojevrsni raskorak, jer su članice Evropske unije suverene države koje u uređivanju unutrašnjih odnosa imaju širok manevarski prostor.“