Prijeti li BiH i Kosovu ukrajinski scenario?
8. maj 2018
Posjeta ruske delegacije na čelu sa predsjednicom Savjeta Federacije, Gornjeg doma ruskog parlamenta Valentinom Matvijenko Sarajevu i Banjaluci podgrijala je stari strah od ruskog uticaja na Balkanu. Nakon otvorene podrške Republici Srpskoj, osude Zapada što podstiče zemlje Balkana na učlanjenje u EU i NATO, čime se „podriva sigurnost i stabilnost“, Valentina Matvijenko je začinila posjetu zvaničnom izjavom da je Rusija i na tim prostorima protiv proširenja NATO-a.
„Iako je ovakav stav Kremlja odavno poznat, u BiH on posebno dobija na značaju, jer se radi o zemlji u kojoj su mišljenja o učlanjenju u NATO podijeljenja“, kaže prof.dr Klaus Buchenau, koji predaje istoriju jugoistočne Evrope na Univerzitetu u Regensburgu. On smatra i da će to “produbiti napetosti između Bošnjaka i Hrvata na jednoj i Srba na drugoj strani“. Mišljenje profesora Buchenaua je da bi svako forsiranje učlanjenja u NATO samo produbilo napetosti: “NATO bi trebao nastupiti diplomatski i sačekati razvoj situacije”.
Bivši CDU-ministar u njemačkoj vladi i bivši visoki predstavnik u BiH Christian Schwarz-Schilling kaže da “NATO u BiH ne može djelovati jer odluku mora nositi većina stanovništva. “A u BiH većine nema, jer se sve stalno blokira u Domu naroda. Sada bi SAD i EU morali iznaći zajedničku poziciju jer tamo može izbiti rat”, kaže Schwarz-Schilling koji smatra i da je to razlog za buđenje SAD i EU, koje hitno moraju djelovati.
Profesor Klausa Buchenaua smatra da je izjava Valentine Matvijenko da Rusija podržava Dejton, ali da traži zatvaranje OHR-a, protivrječna, jer "ukazuje da Rusija Dejtonski sporazum vidi kao korak za faktičku secesiju bosanskih Srba, a ne kao mogućnost za očuvanje BiH kao zajedničke države.”
I Schwarz-Schilling o tome ima slično mišljenje: “Rusi godinama rade na jačanju svoje pozicije u RS, čiji je konačni cilj otcjepljenje ovog entiteta od BiH. „Mi smo međutim stalno zatvarali oči. U izvještajima EU su informacije koje govore o tome izbjegavane, u posljednjem se spominje ruska retorika ali to nije retorika već cilj i to Zapad mora konačno shvatiti.”
Novo geografsko pozicioniranje Zapadnog Balkana
Gotovo istovremeno je u Beogradu bila još jedna visoka predstavnica ruske Dume, Natalija Poklonskaja, koja je ponovila podršku srpskoj politici oko Kosova. Šef diplomatije Srbije Ivica Dačić je nedavno, tokom posjete Sergeja Lavrova Beogradu, izjavio da “nema odbrane srpskih interesa bez Rusije.” Za Christiana Schwarz-Schillinga to su koraci ka “novom geografskom pozicioniranju Zapadnog Balkana”, u kojima će presudnu ulogu imati predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, koji na Zapadu nastupa kao veoma pametan i dalekovidan političar. “Vučić govori o učlanjenju u EU, a Ivica Dačić o tome da se srpski interesi mogu provesti samo uz pomoć Rusije. Ja još ne znam da li Vučić zaista igra dvostruku igru ili zaista nastoji provesti politiku evropskih integracija i izboriti se za to unutar Srbije. A to znači i priznavanje Kosova i iskrena podrška evropskom putu BiH.”
Profesor Klaus Buchenau smatra da se Srbija, kao mala zemlja, drži svog velikog brata Rusije, kako bi imala više mogućnosti da provede svoje interese unutar EU i prema EU. „Pretpostavka za takvu logiku je da EU Srbiju neizostavno želi primiti u članstvo i da je zato i spremna na kompromise. No, cijena, koju bi EU mogla platiti za ovako velikodušnu politiku, mogla bi biti velika, jer bi imala Srbiju koja je doduše u EU, ali koja je pod ruskom sferom uticaja."
Ruski interesi na Balkanu
Istoričar Buchenau, za razliku od CDU-političara Schwarz-Schillinga, smatra da ruske interese na Balkanu ipak ne treba precjenjivati, iako je za Putina porast moći i uticaja na međunarodnom planu veliki prioritet. „Balkan, kao i Sirija, spada u područja, koje Moskva vidi kao poligon za miješanje i demonstraciju sile. Moskvi na Balkanu, za razliku od Ukrajine, nije bitno da spriječi evropske integracije već da - preko pojedinih zemalja jugoistočne Evrope - ostvari uticaj u Evropskoj uniji.„ Schwarz-Schilling međutim ističe da Rusi ne žele ni evropske integracije, ali da su u prvi plan stavili otpor prema NATO-u, jer NATO puno brže donosi odluke o učlanjenju. „Učlanjenje Crne Gore je doduše malo potrajalo ali je ostvareno. „Sa Ukrajinom se predugo čekalo i sada je to ratno područje. To se dešava kada se ne djeluje na vrijeme. Isto će se dogoditi i sa BiH.”
S tim u vezi Schwarz-Schilling ukazuje na policijske snage u RS koje se, kako kaže, pretvaraju u vojnu organizaciju, naoružavaju opremom iz Rusije i izvode vojne vježbe uz pomoć ruskih vojnih stručnjaka. "To su sve fakti, koje ne želimo sagledati, a EU ima intenciju proširenja u ovim zemljama. To je kao kada bi sada bavarska policija neovisno od Njemačke sarađivala sa drugom zemljom, a koja ima sasvim drugačije interese. To će se shvatiti tek kada ponovo izbije rat”, upozorava Schwarz-Schilling.
Profesor Buchenau ističe da bi bilo važno da se priznaju mršavi rezultati zapadnih posrednika u BiH i na Kosovu i da se otvoreno navedu razlozi zbog čega je to tako, jer bi to moglo vratiti povjerenje u međunarodnu zajednicu. „U ranijim fazama konflikta“, dodaje profesor Buchenau, „bio je neophodan oštriji kurs Zapada prema bosanskim Srbima 1995. ili prema UČK i njenoj mreži u ljeto 1999. ili 2004. Sada je za to prekasno, jer su se etnokratske strukture učvrstile na vlasti."
Čemu psihoze i šta to govori o društvu?
O etnokratskim strukturama i problemu nepostajanja građanskog društva govori i istoričar Nenad Stefanov, koordinator interdisciplinarnog centra Crossing Borders na Humbold Univerzitetu u Berlinu i predavač na katedri za istoriju istočne i jugoistočne Evrope Univerziteta u Lajpcigu. Za njega prijetnja ne dolazi izvana, već je ona u društvu. "Podjele su problem bh. društva: I Banjaluke i Sarajeva i Mostara. Nama ne pomaže kada u Srbiji kažu ‚Amerikanci su krivi za Kosovo. Trebaju da se zapitaju ko je za to odgovoran u srpskom društvu.”
„Isto tako", dodaje Stefanov, „prijetnja Bosni ne može da bude ‚Islamska država‘, Rusija ili neko drugi, već se, ako im se ne sviđa stanje kakvo je tamo i ako žele da ga promijene, moraju zapitati: Šta mi sami možemo da uradimo i koja je naša perspektiva?". Stefanov smatra da je „jedina mogućnost da se jasno kristališe kritika etnopreduzimača, koji učvršćuju svoju vlast na etničkim podjelama. Bez njih bi oni ne bi imali nikakvu perspektivu."
Šta će se međutim desiti ako Rusija nesmetano nastavi sa širenjem svog uticaja na Balkanu? Profesor dr. Buchenau nije optimista. „Rusija će pokušati pridobiti svoju klijentelu - države koje su joj lojalne. S obzirom da dio zemalja jugoistočne Evrope nikada neće postati ‚ruski klijenti‘, na postojeće napetosti mogli bi se nadovezati novi konflikti između prozapadno i proruski orjentiranih država. Slični efekti polarizacije mogli bi se pojaviti i u društvima kakvo je ono u Crnoj Gori. Za stabilnost regiona to ne bi bili dobri izgledi", kaže Klaus Buchenau.
Schwarz-Schilling je ubijeđen da samo istina i konfrontacija sa prošlošću može zemlje Balkana odvesti naprijed, ka miru. Upozorava na mogućnost ukrajinskog scenarija u BiH i na Kosovu i izbijanje hladnog rata. "Rusi žele ponovo da budu jaka sila koja može da parira Amerikancima. EU mora shvatiti da, ako ne bude složnosti između SAD i EU, kako na vojnom tako i na vanjsko-političkom planu, oni ne mogu više držati svoje pozicije u istočnoj i jugoistočnoj Evropi."
I dok demokršćanin Schwarz-Schilling smatra da SAD, EU i kancelarka Merkel hitno moraju nešto poduzeti da zaustave tragičan slijed događaja, istoričar Buchenau smatra da Zapad nema istinskih mogućnosti da zaustavi ruske aktivnosti na Balkanu. Postavljati samo uslove, kao ranije, više ne funcionira. Stoga ne bismo trebali reagovati panično na ruske izjave i inicijative, već ih moramo doživjeti kao šansu da se promijenimo", zaključuje Buchenau.