Orbanova ograda promijenila Evropu
Kada su prije godinu dana mađarske vlasti saopštile da su zatvorile svaku pukotinu na granici i da su okončale podizanje čelične ograde duž granice sa Srbijom, svako je mogao jasno vidjeti, šta se zapravo dešava. Dok je mađarski premijer Orban svojski radio na tome da Evropu pretvori u tvrđavu, svijet se isčuđavao slikama iz Njemačke. Na hiljade ljudi je na željezničkim stanicama sa cvijećem i plišanim medvjedićima dočekivao i izražavao dobrodošlicu desetinama hiljada izbjeglica. Kancelarka Merkel je svemu tome dala i jednu moralnu dimenziju. "Ako sada moramo da se još izvinjavamo što smo ljubazni prema izbjeglicama, koje je teška nevolja natjerala da dođu, onda to više nije moja zemlja", rekla je tada kancelarka.
Tih dana su u centru pažnje bile izbjeglice, ljudi koji su u Evropi tražili utočište od ratova u Siriji, Afganistanu ili Iraku, kao i stotine hiljada drugih, koje je u bijeg natjeralo siromaštvo, glad ili politički progon. Radilo se međutim i o pitanju, u kakvoj Evropi želimo da živimo?
Otvorena Evropa
Desetinama godina je evropski odgovor na skoro svaku krizu unutar i izvan EU bila rečenica, koja je izgovarana poput mantre i koja je glasila: Potrebno nam je više Evrope! Nekadašnja Evropska ekonomska zajednica je iz godine u godinu sve više srastavala, da bi se iz zajednice pretvorila u Uniju sa zajedničkim tržištem, Evropskom komisijom koja donosi zakone i sa sve snažnijim Evropskim parlamentom. Čak je jedno vrijeme bio u izradi i evropski Ustav. Radilo se na zajedničkoj vanjskoj, odbrambenoj i socijalnoj politici. I što je vrlo važno: U većem dijelu EU ukinute su granice! Slobodni promet ljudi i robe postao je princip i ljudi su na to bili ponosni. Govorilo se o "zajedničkoj kući Evropi" i o "Šengenskom prostoru bez granica".
Kada je Angela Merkel odlučila da pusti izbjeglice u zemlju, oglušujući se o sva postojeća pravila, ona je postupala vodeći se evropskom idejom. Ona je aktivno zastupala vrijednosti po kojima je EU otvoreno društvo, koje osim toga ima obaveze prema izbjeglicama, proistekle iz Ženevske konvencije ali iz sopstvenog poimanja stvari. Ona je zaigrala na kartu evropske solidarnosti.
Protukoncept potezima Angele Merkel glasi: "Što je moguće manje Evrope, onoliko Evrope koliko je neophodno!" Čak je sve prisutnija želja za slobodom u donošenju odluka, po motu: "Svako je samom sebi najvažniji!" Zajednička evropska politika bi po tom konceptu ponovo trebala da se "renacionalizira", odnosno vrati pod okrilje svake članice ponaosob. Po principu: "Evropa je dobra samo dok je korisna - prije svega ekonomski!".
Orban je konsekventno i jasno i tada govorio čemu teži. Istog dana kada je kancelarka Merkel govorila o čovječnosti, za koju ne želi da se izvinjava, Orban je najavio podizanje ograda - čak i na granicama sa partnerskim zemljama iz EU: Rumunijom i Hrvatskom. Šengenska ideja više nije bila nepobitno načelo, već neobavezna mogućnost, koja se koristi ili ne - zavisno od toga kako kome odgovara.
Godinu dana kasnije je jasno da Orban sa svojom politikom nije izuzetak u zajedničkoj evropskoj kući. U međuvremenu su podignute ograde duž i poprijeko Evrope: Slovenija je podigla ogradu na granici sa Hrvatskom; Austrija je najavila ogradu na granici sa Italijom; Bugarska je podigla čeličnu ogradu na granici sa Turskom; Makedonija je uz pomoć EU podigla žicu na granici sa Grčkom. Istovremeno je više zemalja - prije svega na istoku Evrope - najavilo da ne žele da prihvate izbjeglice. I da ni u kojem slučaju neće izbjeglice-muslimane! Evropska solidarnost sada je vidljiva samo po korištenju strukturnih fondova EU.
"Nova Evropa"
Od prvobitne izbjegličke politike Angele Merkel u međuvremenu nije ostalo puno toga: nekadašnji saveznici su odlepršali - kako unutar tako i van Njemačke. Pod pritiskom EU-partnera ali i pod pritiskom izbornih uspjeha Alternative za Njemačku (AfD), njena politika se bitno promijenila. U izbjegličkom dealu sa Turskom radilo se prije svega o tome da se izbjeglice - što je moguće više - drže na odstojanju od Njemačke. Raznim pooštravanjem zakona otežano je doseljavanje novih migranata, dok je olakšan njihov izgon. Iako Angela Merkel to nikada neće priznati, Orbanov kurs se uspio nametnuti i time omogućio kancelarki Merkel da ostane na svojoj funkciji.
Borba za dušu Evrope, koja je prije godinu dana vođena na simboličan način ogradama i buketima cvijeća za izbjeglice, u međuvremenu je odlučena: Cvijeće je odavno uvelo. To je označilo početak kraja onakve EU, kakvu dugo znamo. Naravno da će je još dugo biti i da će ona nastaviti biti magnet za mnoge. Ali u svojoj biti je to jedna druga EU i samo dijelom ona EU, na koju je Merkelova mislila kada je rekla "moja zemlja".