Orbanov zakon podijelio EU
3. april 2020
Mađarska vlada još nikada nije bila toliko na meti međunarodnih kritika kao danas. Nakon usvajanja tzv. „korona zakona“, evropski i američki političari su osuli salve kritika: jedni su govorili o početku diktature u Mađarskoj, drugi su politiku premijera Viktora Orbana poredili sa epidemijom, a neki opet zahtijevaju sankcije EU protiv Mađarske.
Reakcija bez presedana, stigla je iz 13 zemalja, a među njima i Njemačke: u diplomatskoj deklaraciji ministarstava spoljnih poslova države su upozorile na kršenje i dugoročno ograničavanje demokratskih i principa pravne države, kao i drugih osnovnih prava usljed korona-krize.
Kao jedina zemlja istočne Evrope, deklaraciji se priključila Letonija. U deklaraciji se doduše ne pominje eksplicitno Mađarska, no iz konteksta se može zaključiti da je povod za deklaraciju bio mađarski zakon.
U međuvremenu se oglasila i predsjednica Evropske komisije, Ursula fon der Lajen „zabrinuta“ zbog mađarskog zakona, mada je prije dva dana iznijela opštu kritiku uopšte ne imenujući Mađarsku.
„Originalna" reakcija Budimpešte
Poređenja radi, Orbanova vlada je do sada djelovala opušteno, dijelom čak originalno na masovne kritike. U jednom saopštenju vlade stoji: „Mi se u potpunosti slažemo s jučerašnjom deklaracijom 13 zemalja-članica EU da u ovo vrijeme, sa svim izazovima koje ono nosi, moramo da sačuvamo vrijednosti kao što su sloboda, demokratija, pravna država i ljudska prava“. Istovremeno mađarska vlada kritikuje to što deklaracija nije dostavljena svim zemljama na potpis.
DW je uputio pitanje mađarskoj vladi, da li će Mađarska potpisati deklaraciju, ali je ostao bez odgovora.
Međunarodne kritike zakona o vanrednim situacijama nisu potkrijepljene činjenicama i zato ih treba otpisati kao pogrešne i neopravdane – tako bi trebalo da izgleda linija koje se do sada držao Orban. Na taj način kritike odbacuju ministarka pravde Judit Varga i drugi članovi mađarske vlade.
Portparol vlade, Zoltan Kovač, to radi drugačije. Na svom blogu abouthungaray.hr, često polemiše sa stranim medijima Tako je kritički članak „Njujork tajmsa“ prokomentarisao sljedećim riječima: „Jasno je kao dan da spasavanje mađarskih života van Mađarske nije prioritet“.
Publicista Žolt Bajer - blizak Orbanov prijatelj i suosnivač njegove partije Fides, poznat po svojim mizantropskim tesktovima, pisao je u svom provokativnom stilu o kritici zakona o vanrednim situacijama, koji označava kao Soroš-efekat. Aludirajući na berzanskog milijardera Džordža Soroša i njegov koncept otvorenog društva, svoj tekst je naslovio tako da ga se teško može citirati: „Svijet kao otvoreni klozet“. Soroša tu opisuje kao „odvratnog dementnog starca“.
Orbanova vlada ravnodušna na kritiku
Vlada na kritike iz inostranstva „trenutno gleda više ravnodušno – nije ni iznenađena ni uzdrmana“, kaže mađarski politikolog Atila Tibor Nađi za DW. Možda zbog toga što kritika sadržinski nije nova, samo njena forma kao deklaracija 13 zemalja EU je nova, kaže Nađi. „Mađarska vlada se sada više bavi time kako će prevladati ekonomske posljedice epidemije, nego kritikom“, kaže Nađi.
Politikolog Agošton Mraz, koji je blizak vladinim krugovima, kazao je za DW da vlada ne mora da se plaši aktuelnih kritika, jer su neosnovane. Mraz vjeruje čak da će vlada na unutrašnjepolitičkom planu još i profitirati. „Ukupno gledano, nepravedni napadi na Mađarsku jačaju izborni tabor Fidesa. Ako se vlada dobro bude izborila s epidemijom i ako se pokaže da je međunarodna kritika bila neosnovana, onda Fides može da pobijedi na izborima u aprilu 2022.“
Zamišljeni susedi
U istočnoevropskom susjedstvu, u kojem su na vlasti mahom desno-konzervativne i desno-nacionalističke vlade, s velikom pažnjom se prati diskusija o mađarskom zakonu o vanrednim situacijama.
Slovački politikolog Grigorij Masežnikov kaže za DW da kritiku Mađarske smatra razumljivom, jer Mađarska je prekoračivanjem pravila demokratije i pravne države u EU najdalje otišla. Ali, smatra da sankcije protiv Mađarske, koje zahtijevaju pojedini političari sa zapada EU, nisu prikladne. „Mađarska nije agresor kao Rusija“, rekao je Masežnikov i dodao da bi sankcije protiv Mađarske mogle nanijeti štetu cijelom regionu.
Češki politolog Jakub Janda pledira da EU uvede novi mehanizam sankcija: povlačenje novca EU ako se zemlja ne pridržava pravila i vrijednosti Evropske unije. On naglašava da je Mađarska najbolja saveznica s Rusijom i Kinom u čitavoj EU, „što je dovelo do pada povjerenja pojedinih članica u Mađarsku“, ocjenjuje Janda za DW.
Slično na stvar gleda i rumunska aktivistkinja za ljudska prava, Smaranda Enache, kopredsjedavajuća Lige za Evropu, koja se već tri decenije angažuje u mađarsko-rumunskom dijalogu. Ona je za DW rekla da bi deklaracija 13 zemalja-članica EU trebala i morala da bude signal za EU kao instituciju da se pozicionira protiv autoritarnih tendencija u pojedinim državama članicama. „EU mora da nadgleda situaciju sa demokratijom i pravnom državom u svim zemljama“, zahtijeva Smaranda Enahe. „U protivnom će se Orbanov model raširiti sve više u Uniji."