„Oni se pretvaraju da su spremni, a EU se pretvara da ih želi"

Od svog osnivanja do danas EU prošla je kroz šest procesa proširenja. Kroz više od pola vijeka postojanja politika proširenja značajno se mijenjala, odrastala sa EU, prilagođavala se novim evropskim okolnostima, ali i novim aspirantima na članstvo u EU. U Evropskoj komisiji danas kažu da, kada je proširenje EU u pitanju, uvijek na umu moraju imati dvije stvari-politički, ekonmski i pravni kriterijumi iz Kopenhagena i stanje u kome se zemlja, pretendent na članstvo, nalazi.

„U zavisnosti od udaljenosti te dve pozicije imaćete lakše ili teže proširenje“, kaže Alexandra Cas Granje, iz Generalnog direktorijata za proširenje na konferenciji posvećenoj perspektivama Zapadnog Balkana, koju su u Briselu organizovali Centar za evropske studije i fondacija Hanns Seidel. Navodeći primjere Austrije, Švedske i Norveške (koja na referendumu nije pristala da ratifikuje već potpisani pristupni ugovor) kao „lake procese proširenja“ Cas Granje dodaje:

„U slučaju Zapadnog Balkana vidimo niz izazova koji su drugačiji. Kriterijumi nisu primjenjeni, ekonomska situacija u tim zemljama je loša, još se prolazi kroz tranziciju iz nekadašnjeg komunističkog perioda, a politički gledano tu su i mlade države. Distanca balkanskih zemalja od paradigme EU je velika, a samim tim je i njihov put težak.“

Nije pitanje kada već koliko spremni ulazimo u EU

I dok u Evropskoj komisiji naglašavaju da takav „težak put“, radi održanja dinamike i fokusa, zahtjeva „klasifikacije“ ima i tačno određene korake, u Crnoj Gori, koja je pregovore za članstvo sa EU započela u junu 2012. godine, veliki dio populacije i ne zna na kom dijelu evropskog puta se njihova zemlja nalazi. To se događa upravo zbog velikog broja stepenika koji moraju da se pređu prije i tokom procesa pregovora. Navodeći primjer gdje su Velika Britanija, Danska i Irska u svom pristupanju EU imale 9 poglavlja i oko 30 sastanaka, a Podgorica 35 poglavlja i preko 100 sastanaka, samo u pripremnom procesu, za oblasti koje se odnose na tek dva poglavlja 23 i 24 ( vladavina prava i slobode), Andrija Pejović, glavni pregovarač Crne Gore sa EU kaže:

„Promjena pristupnog procesa postala je toliko duboka da možemo da govorimo i o promjeni sadržaja. Vladavina prava, nova poglavlja, očekivanje od potencijalnih članica da budu mnogo bolje pripremljene prije ulaska nego ranije, a sve to u fokusu i zemalja članica i evropskih institucija, sve je to promijenilo i vremenske okvire proširenje, ali i ciljeve zemalja u tom procesu.“

Tako bi danas, umjesto licitiranja sa godinom ulaska u EU, zemlje kandidati trebalo da obarate pažnju na finansijsku i ekonomsku održivost svog članstva u EU:
„Pristupiti EU bez da ste finansijski i ekonomski spremni bila bi propast za malu zemlju kao što je Crna Gora. Bićemo spremni za članstvo onda kada osjetimo da time nećemo izgubiti više nego što ćemo dobiti“, zaključuje Pejović na konferenciji u Briselu.

Očekivanja i činjenice pristupanja EU

Upravo je Evropska komisija u svojoj strategiji proširenja iz 2013. fokus stavila na ekonomiju zemalja kandidata ili potencijalnih kandidata. Pored očekivanja ekonomskih reformi u što ranijoj fazi pristupnog procesa, EU danas insistira i na praćenju primjene refomi u oblasti vladavine prava i sloboda tokom cijelih pristupnih pregovora. Za razliku od prethodnih „grupnih proširenja“ sada je jasno i da će svaka zemlja Balkana, sama za sebe morati da da korača evropskim putem. Kao što je jasno i da će prioriteti EU i u narednim godinama biti pretežno unutrašnje prirode. Pored privrednog rasta, zapošljavanja, poljoprivrede, proširenje teško može da se izbori za bitniju poziciju u evropskoj agendi. I uslovi i okolnosti dakle postaju sve teži:

„Hrvatskoj je trebalo 8 godina od otvaranja pregovora do ulaska u EU. Oni koji kažu da do novog porširenje neće doći bar u narednih pet godina ne govore ništa neobično. To se i ne može očekivati obzirom na dosadašnja iskustva“, smatra Alexandra Cas Granje iz Direktorijata za proširenje EU.

Zasnovano na sopstvenom iskustvu, iz najnovije članice EU upozoravaju:

„Ambicije srpskog premijera da pregovore o članstvu završi do 2018. godine zvuče dobro i optimistično. I mi smo mislili da ćemo ići brže“, kaže evropski parlamentarac iz Hrvatske, Andrej Plenković: „Nikada ne bih pomislio da se to ( ulazak u EU) može dogoditi tek 2013. godine, a bilo je tako. Proces pristupanja je težak da bi se adekvatno mogli predvidjeti svi događaji na tom putu.“

Da bi rečenica neimenovanog evropskog zvaničnika: „Oni se pretvaraju da su spremini, a EU se pretvara da ih želi“, ostala samo šaljiva anegdota iz prošlosti evrointegracija, budućnost proširenja mora da bude vjerodostojna u ciljevima, uverljiva u rezultatima i vidljiva svima.

Autorka: Marina Maksimović, Brisel
Odgovorni urednik: Faruk Šabanović