Moja Evropa: želja za slobodom

Rođena sam u Srednjoj Evropi, u Poljskoj, zemlji koja je u vrijeme mog djetinjstva bila u posebnoj situaciji. Pod uticajem sovjetske Rusije, ali i sa jakom rimokatoličkom tradicijom, Poljska je uvijek gledala u pravcu Zapadne Evrope. Govorilo se i o „fatalnom srednjeevropskom položaju“ Poljske, tampon-zoni između „divljeg istoka" i bastiona civilizacije – Zapada. Poslije 25 godina relativno dobrog razvoja, poslije ulaska Poljske u NATO i EU, sada posmatramo zabrinjavajući preokret: zemlja klizi udesno, i kao da se udaljila od evropskih vrijednosti, Ustavni sud je ugrožen, mediji su u rukama populista.

No, da bismo upoznali nekoga, moramo znati čemu on stremi. Stremljenja Poljske su uvijek bila usmjerena ka Parizu, Londonu, Rimu ili Atini, katkada čak i ka Njujorku, koji je za nas bio neka vrsta produženja Evrope.

Radio Slobodna Evropa kao sjećanje na djetinjstvo

Još kao mala djevojčica sam sa ocem slušala Radio Slobodna Evropa. Mihnenska radio-stanica je pružala informacije koje su se ticale kako Poljske tako i ostatka svijeta – informacije čije objavljivanje poljska cenzura nikada ne bi dozvolila.

Glasovi sa radija su se loše čuli zbog ometajućeg signala koji su poljske tajne službe permanentno emitovale. Otac je morao da sa malim prijemnikom hoda stanom i stalno nanovo namješta antenu. Radio Slobodna Evropa se čuo kao da je na drugom svijetu, glasovi su se probijali kroz teško krčanje. Strastvena je i velika bila čežnja za slobodnom Evropom u komunističkoj Poljskoj. Kod nekih se ispoljavala u vidu želje za putovanjem i trgovinom, kod drugih – kao stalna želja za hvatanjem intelektualnog priključka sa evropskim misaonim naslijeđem. Mnogo toga se dešavalo još u ranom djetinjstvu.

Putovanje u svijet evropske antike

Moj stric, Jerži Danijelevič, profesor klasične filologije, našao je inspiraciju za svoje studije u igrama svog starijeg brata i mog oca. Njih dvojica su kod kuće, za trpezarijskim stolom, ogrnuti zavjesama, glumili misu i ponavljali molitve na latinskom, jeziku koji je za male poljske dječake bio misteriozna „lingua franca" Evrope. 

On me je, kada sam imala sedam godina, uveo u svijet evropske antike. Bila su to najljepša putovanja mog djetinjstva. Stric Jerži me je naučio grčkim i rimskim mitovima. Od njega sam saznala za Dionisa i oštre ljubavne strelice Erosa – mnogo prije nego što su stigle i do mene. Od njega sam čula i kako je Zevs oteo Evropu, prerušen u bika. Evropska istorija, literatura i filozofija su i na istoku i na zapadu kontinenta spadale u kanon obrazovanja.

Stremljenje Poljaka ka slobodnoj Evropi ogledalo se i u najvažnijem poljskom magazinu koji je izlazio u egzilu, pariskoj „Kulturi". Glavni urednik Jerži Gjedrojc potiče iz Minska i vodio je redakciju od 1947. do svoje smrti 2000. godine. Imala sam sreću da ga lično upoznam. Pored prevoda tekstova zapadnih mislilaca, časopis „Kultura" je objavljivao i tekstove autora koji nisu smjeli da objavljuju kod kuće, ali i pisaca i publicista koji su živjeli u egzilu. Godinama su poljski intelektualci koji su htjeli da nekome imponuju, govorili: „Odrastao sam uz parisku Kulturu".

Uloga katolicizma

Mnogi bivši čitaoci tog magzina su, i pored otvorenosti i liberalnosti koje su ih odlikovale, dospjevali na stranputice. Ne samo Poljska, već i današnja Evropa, klize udesno. Tendencija zatvaranja u odnosu sa evropskom zajednicom i stavljanja nacionalnog u prvi plan vidljiva je u više zemalja. U Poljskoj joj se pridružio još i nazadi, konzervativni katolicizam. Prije nekoliko dana, jedna poljska poslanica je na društvenim mrežama podigla veliku prašinu svojim zahtjevom da se ateisti „deportuju". Koliko je opasan ovaka razvoj situacije? Da li će sada uslijediti poljski izlazak iz EU, nakon što su Britanci donijeli odluku o bregzitu?

Kada se sjetim nekadašnje čežnje za Evropom, aktuelni razvoj situacije u Poljskoj ne može da poremeti moju vjeru u povezanost zemlje sa Evropom. Šta god vlada još odlučila: ljubavne strelice evropskog erosa usađene su duboko u srce većine Poljaka. Ni konzervativna veza sa katoličkom crkvom ne može da udalji Poljsku od Evrope, jer pokrštavanje je i odvelo Poljsku u pravcu Zapada. I otada svi putevi vode u Rim.

 

Spisateljka Dorota Danijelevič je rođena u Poljskoj i više od 30 godina živi u Berlinu. U njene najpoznatije knjige spada „U potrazi za dušom Berlina" (2013).