Litijumska ruta: Lopare-Jadar

Na projekat Jadar u Srbiji, odnosno rudarenje litijuma, prije dvije godine stavljena je tačka nakon masovnih protesta i pritiska javnosti zbog straha od zagađenja. Međutim, u trenutku dok je međunarodna kompanija Rio Tinto, čije je sjedište u Londonu, pripremala teren za izgradnju rudnika za eksploatacije Litijuma u Srbiji, 60 kilometara zapadno uveliko su vršena istraživanja na Majevici u susjednoj Bosni i Hercegovini. Iako je javnost za njih saznala tek nedavno, građani i ekološka udruženja odmah su digli uzbunu a lokalne vlasti najavile referendum o potencijalnom otvaranju rudnika podno Majevice.

Referendum

„Ukoliko bi nekada došlo do otvaranja rudnika, moramo znati koja će se tehnologija primjenjivati i kako će to uticati na životnu sredinu i zdravlje građana. Mislim da ćemo definitivnu odluku donijeti referendumom građana“, rekao je načelnik opštine Lopare Rado Savić.

A u švajcarskoj kompaniji „ArCore AG", čija je kćerka firma osnovama u Laktašima kod Banjaluke, gotovo 200 kilometara od Lopara, poručuju da je do sada sve rađeno u skladu sa najvišim geološkim i ekološkim standardima, te da su sva istraživanja u regiji opštine Lopare završena.

„Sve je sprovedeno uz striktno poštovanje zakonske regulative i u skladu sa najvišim geološkim i ekološkim standardima koji važe za ovu vrstu istraživanja, kako na lokalnom, tako i na međunarodnom nivou“, saopštili su iz ove kompanije, najavljujući da imaju sve uslove za prelazak u sljedeću fazu.

„Kompanija ispunjava sve uslove za podnošenje zahtjeva za dodjelu koncesije za korištenje ovog evropskog nalazišta mineralnih sirovina. Licencu za istraživanje nalazišta mineralnih sirovina dobili smo 2018. godine, a u periodu od 2020. do 2022. godine uslijedile su tri intenzivne faze istraživanja. Minerološki sadržaj ležišta, koji se istražuje u posljednje četiri i po godine, sadrži značajne količine litijum-karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora“, navedeno je u saopštenju. 

Čekaju se rezultati

U resornom ministarstvu kažu da još čekaju, s obzirom da nije spremna sva dokumentacija kada je riječ o rezultatima istraživanja.

„Oni su u okviru dosadašnje faze istraživanja obavili to i sačinili izvještaj. Sada je na njima dalje da li će se obraćati vladi za dodjelu koncesije“, kaže za DW ministar energetike Petar Đokić.

Sirovina budućnosti kako je mnogi zovu, ima ključnu primjenu u proizvodnji baterija za automobile na električni pogon, medicini, farmaceutskoj industriji i drugim oblastima. Međutim, iskopavanje litijuma i njegova obrada nije nimalo bezazlena, poručuju iz ekoloških udruženja. Da pojasnimo, sam litijum kao element nije štetan ali njegova dalja obrada, da bi se dobila potrebna sirovina, stavlja je u jedan od najvećih zagađivača eko-sistema. S druge strane, iskopavanje će raditi privatna kompanija, kaže Tihomir Dakić iz Centra za životnu sredinu, što je samo po sebi suludo jer građani od toga neće imati ništa kao ni Republika Srpska, jer su koncesione naknade mizerne.

„Ko kopa? Republika Srpska nema veze sa kopanjem litijuma, već daje dozvolu da se po njoj radi od strane privatnih firmi. Istraživanje se završi, informacije se prodaju, vjerovatno ulazi druga firma da kopa i to je to“, kaže Dakić, navodeći da je simptomatična i pretjerana zainteresovanost stranih ambasada u BiH u ovim procesima.

„Naravno, privatna firma ako dobije koncesiju i ispuni uslove, može da radi. Međutim, za čije babe zdravlje. Šta od toga ima budžet RS, građani Lopara i svih ostalih sredina u BiH koja je postala rudnik za Evropu. Tu se radi o domaćem međunarodnom udruženom poduhvatu“, tvrdi Dakić, navodeći kao primjer posjetu američkog, britanskog i norveškog ambasadora prije nekoliko mjeseci „Adriatic Metals", kompaniji za istraživanje i eksploataciju mineralnih resursa - cinka i olova na području opštine Vareš. Posjetioci su, kako su prenijeli tada mediji, „bili impresionirani ekonomskim preporodom Vareša“.

Bez kritike, molim

„30 udruženja je nakon toga poslalo pismo ambasadorima u BiH i još nismo dobili odgovor. U međuvremenu smo od strane norveškog ambasadora dobili poprilično otvorene kritike odakle nam pravo da se bunimo kada radimo jedan projekat udruženja za zaštitu životne sredine kojeg oni finansiraju“, kaže Dakić, navodeći da to baca sasvim drugo svjetlo na interese u iskopavanju u BiH.

Potražili smo odgovore u Varešu, gdje djeluje nekoliko stotina aktivista i već godinama upozoravaju na štetno djelovanje domaćih i stranih kompanija koje eksploatišu rudu. Jedna od njih je Hajrija Čobo, koju je pomenuta kompanija tužila za povredu ugleda. Tužba je uslijedila nekoliko dana nakon što je Skretarijat Bernske konvencije naredio obustavu radova na eksploataciji, a po tužbi koju je ona uputila prošle godine.

„Ako nas Evropa uslovljava da budemo njen rudnik, ja bih onda radije da se pridružim Rusiji, jer nas Evropska unija licemjerno siluje svaki dan. Ako je to uslov, a sve što se događa na terenu vodi u tom pravcu, to je tako“, kaže Čobo, ističući da međunarodni predstavnici u BiH ne vrše suptilni nego otvoreni pritisak na domaću vlast.

„Mi smo umorni od tog licemjerja i kukavičluka domaćih političara. Kada god se prigovori nekom na domaćem terenu u ovom smislu, vi imate čoporativnu posjetu i podršku tim licima“, kaže Čobo.

I za i protiv

Stanovnici Lopara različito gledaju na mogućost otvaranja rudnika na ovom lokalitetu.

„Protiv sam. Bušotine su duboke 100-200 metara. Dubinska voda, ide do Save i Drine. Zagađeno je. Ako naiđe na olovo ili plin nema više ni ljudi ni životinja“, „Trebali bi da prihvate to svi i da države ide naprijed. I opština Lopare. Jer mi nemamo drugih prihoda osim rudnika“, neka su od mišljenja mještana.

Otvaranje rudnika bilo bi pogubno ne samo za Majevicu, nego i po širu okolinu, kaže za DW Snežana Jagodić Vujić iz Udruženja Eko put. Način rudarenja ne garantuje, kaže, da neće doći do izlivanja zagađenja u prirodu jer se tu koriste „savremene tehnologije" gdje se koriste velike količine sumporne i borne kiseline, što dovodi do ispuštanja metala u prirodu.

„Najveći problem prilikom površinske ekstrakcije litijuma je u pojavi tog atmosferskog zagađenja koje može biti u krugu od 200 kilometara. Kada uđe u vazduh pomiješa sa silicijumom ili nečim drugim, imaćemo nagrizanje kompletnog eko sistema i nas i životinja“, kaže Jagodić Vujić, postavljajući pitanje da li imamo pravo da svoji potomcima ostavimo zagađenu zemlju.

Zakonska priprema terena

Naredne sedmice parlament RS će razmatrati izmjene Zakona o geološkim istraživanjima o čemu je DW već pisao, a u kojem za odobravanje istraživanja mineralnih sirovina neće više biti potrebna saglasnost lokalne samouprave, kao ni mišljenje o procjeni uticaja na životnu sredinu. Ministar Đokić kaže da su izmjene tog zakona na dugom štapu, s obzirom na potrebnu proceduru i javnu raspravu do konačnog stupanja na snagu.

Đokić: „To je sada malo da čisto propitamo javnost kakve su reakcije na taj zakon. Istraživanja ne smatram štetnim niti ona mogu biti štetna“.

DW: Ali RS nije rezolutno protiv jer je iskopavanje i obrada potencijalno štetna?

Đokić: „Ne. Neko vjerovatno zbunjuje ljude po difoltu da je sve štetno. Daj da vidimo...“.

Poslanik Liste za pravdu i red Nebojša Vukanović kaže da se sve radilo iza očiju javnosti, da su davali saglasnost bez potrebnih dozvola, a da je narod doveden pred svršen čin.

„Protiv smo, ne zato jer smo protiv razvoja tog kraja, nego što se rudarenje vrši kao u Zimbabveu i Sudanu. Ne interesuju ih posljedice, renta je minimalna a korist može imati samo par tajkuna“, kaže Vukanović, navodeći da je takva situacija širom RS.

„Nemamo povjerenja u institucije, jer se sve radi mimo zakona. Ali niko se ne procesuira od odgovornih. To je jedno korupcionaško kolo koje hrani samo sebe. Jer ta zagađena voda ako se izlije, potrovaće i Tuzlu i Bijeljinu i posljedice će biti pogubne“, tvrdi Vukanović.

Lopare- Jadar

Iz ekoloških udruženja tvrde da je intencija da se litijum sa Majevice eksploatiše u Srbiju u okviru projekta Jadar, gdje očekuju da će kompanije koje su u toj zemlji obustavile projekat prije dvije godine, cijelu stvar ponovo pokrenuti.

Iz kompanije koja vrši istraživanje na Majevici poručuju da su dosadašnji rezultati pokazali da postoji mogućnost ekološki opravdanog korištenja mineralnih sirovina sa fokusom na „zelenu" eksploataciju, sa smanjenom emisijom ugljen-dioksida i demografski povoljnim uticajem na cjelokupnu zajednicu Lopara.

Nezvanične informacije govore da je pronađeni litijum kod Lopara vrijedan oko 10 milijardi dolara, te da bi, ako se eventualno počne kopati, iskopavanja trajala oko 65 godina.

Pratite nas i na Facebooku, preko X-a, na Youtubeu, kao i na  Instagramu