Ko je kriv za nasilje u Crnoj Gori?

„Crna Gora je demokratska i evropska zemlja. Aktuelni događaji pokazuju da to nije lak put za Crnu Goru i da svi - Vlada, institucije, građanke i građani - moraju imati ulogu u očuvanju mira. Najoštrije osuđujem sve oblike nasilja i političku instrumentalizaciju religije. Predanost Crne Gore modernom, demokratskom, multikonfesionalnom i multietničkom društvu mogla bi, za razliku od drugih balkanskih država, da osigura mir i relativni prosperitet. Moja podrška ide onima koji žele da ovo održe i ojačaju", saopštio je Tomas Vaic, političar stranke Zeleni iz Austrije, član Evropskog parlamenta i kopredsjedavajući Evropske partije Zelenih, a prenosi austrijska novinska agencija APA.

„Sa nešto manje od 700.000 stanovnika, Crna Gora je najmanja od balkanskih državica, a kada se pojavi u vijestima, to često nije dobar znak. Tako je bilo i prošlog vikenda, kada su slike nasilnih nereda u bivšoj prijestonici Crne Gore Cetinju privukle pažnju", piše Frankfurter algemaijne cajtung (FAZ).

Pozadina nasilja bilo je ustoličenje novog mitropolita Srpske pravoslavne crkve (SPC), protiv čega su demonstrirali ljutiti ljudi, s obrazloženjem da SPC negira pravo crnogorske države na postojanje, piše autor teksta konstatujući da se mogu čuti dva tumačenja nasilja.

Dva tumačenja

„Prema jednom, iza toga stoji crnogorski predsjednik Milo Đukanović, koji godinama promoviše crnogorsku nacionalnu svijest koja je odvaja od Srbije. To je jedan od razloga zbog kojeg je predsjedniku države bilo pravo da ceremoniju Srpske crkve zasjene ružne slike".

Autor podsjeća da se „pod Đukanovićevim vođstvom, Crna Gora 2006. odvojila od Srbije - protiv kolebljivog otpora EU i njenog tadašnjeg povjernika za spoljnu politiku Havijera Solane. Za razliku od Kosova, nezavisnost Crne Gore je međunarodno priznata, uključujući i Rusiju. Međutim, Moskva nije bila oduševljena kada je Đukanović 2017. poveo svoju zemlju ka članstvu u NATO. Đukanovićev projekat stvaranja države bio je oduvijek sporan, čak i u samoj Crnoj Gori. Skoro trećina stanovništva sebe i dalje definiše kao pripadnike srpstva odbijajući nezavisnost sopstvene države."

Prema drugom čitanju, koje se takođe često čuje, piše FAZ „za eskalaciju je kriva nova crnogorska Vlada koja je neprijateljski nastrojena prema predsjedniku Đukanoviću i dijelom prijateljski nastrojena prema Beogradu. Navodi se da Vlada podriva crnogorsku državnost tako što se previše oslanja na Beograd."

Mišljenje eksperta

U daljem tekstu FAZ navodi mišljenje politikologa Florijana Bibera, šefa Centra za studije jugoistočne Evrope u Gracu, koji kaže: Eskalacija je rezultat tenzija između Đukanovića i Srpske pravoslavne crkve koje postoje posljednje dvije godine.

Njemačkim čitaocima se objašnjava da su „Đukanović i njegova Demokratska partija socijalista krajem 2019. donijeli zakon koji bi, pod određenim uslovima, trebalo da omogući nacionalizaciju imovine Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Zakon je izazvao masovne proteste, a ujedinjena opozicija je uspjela da na parlamentarnim izborima u avgustu 2020. osvoji većinu protiv Đukanovićevih socijalista, koji su vladali tri decenije."

Srpska pravoslavna crkva u zakonu nije vidjela samo opasnost od gubitka svoje imovine u Crnoj Gori, već i da bude marginalizovana ili potpuno potisnuta u korist nezavisne Crnogorske pravoslavne crkve, objašnjava Biber. Đukanović zaista sistematski promoviše jačanje nezavisne crnogorske crkve, naglašava autor i navodi:

„Iako to još nije valjano dokazano, postoje i indicije da je planirana eksproprijacija imala za cilj i da neke posebno vrijedne crkvene posjede na primorju učini dostupnim investitorima iz arapskog svijeta a za razvoj velikih turističkih projekata. Međutim, ako je takvih planova i bilo, nova Vlada ih je osujetila jer je promijenila zakon - što je poraz za Đukanovića."

FAZ piše da Biber napominje da Đukanović pokušava da se pozicionira kao „jedini branitelj crnogorske državnosti i da promoviše razvoj i konsolidaciju crnogorske nacije koja je potpuno odvojena od srpskog identiteta". Međutim, to ima polarizujući efekat, budući da crnogorski identitet decenijama karakteriše ambivalentan odnos prema srpskom identitetu. Srpska pravoslavna crkva je jedini preostali nosilac identiteta koji okuplja većinu Crnogoraca i Srba u Crnoj Gori.

Vjernici podržavaju SPC

Čak i mnogi vjernici u Crnoj Gori koji se definitivno zalažu za nezavisnost svoje zemlje, nastavljaju da podržavaju Srpsku pravoslavnu crkvu po crkvenim pitanjima, čak i ako ona ima vrlo negativan stav prema projektu izgradnje crnogorske nacije, naglašava Biber.

„To je tipično za Crnu Goru", piše FAZ, „slika je dvostruka, a obrasci identiteta zamagljeni. Do 1920. u Crnoj Gori je postojala nezavisna Crnogorska pravoslavna crkva, koja je nakon stvaranja Jugoslavije integrisana u Srpsku pravoslavnu crkvu."

Ovaj list napominje da je „Pravoslavna crkva Crne Gore još 1918. pristala na integraciju u zajedničku Srpsku pravoslavnu crkvu. Crnogorska pravoslavna crkva  prije 1918. godine, poput države, nije sebe doživljavala kao instituciju nezavisne crnogorske nacije, već je sebe smatrala dijelom šire srpske nacije, mada uvijek, naravno, uzimajući u obzir istorijsku nezavisnost Crne Gore."

I na kraju autor zaključuje: „Zbog toga je pogrešno današnje koncepte nacije projektovati na institucije i crkvu Crne Gore od prije više od 100 godina. One, koji provociraju eskalaciju, to naravno ne sprječava da instrumentalizuju  istoriju."

priredila Dijana Roščić

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu