Kina i Indija: Od braće do neprijatelja

Prvi indijski premijer Džavaharlal Nehru bio je žrtveni jarac nakon izgubljenog rata sa Kinom: bio je previše naivan, pogrešno je protumačio znakove, bili su samo neki od komentara u indijskoj štampi o njemu. "Nehru nikada nije prebolio svoju lošu procjenu," kaže Joachim Betz, ekspert za Aziju pri Insitutu GIGA u Hamburgu. Betz podsjeća da je indijska vojska neprestano upozoravala na lošu opremljenost, kao i na to da je strateški položaj Kine mnogo bolji od indijskog. Granica između dvije zemlje je takva da su kineske trupe obično bile iznad indijskih.

Prema nekim procjenama kineske trupe su bile pet do deset puta jače od indijskih, kada su 20. oktobra 1962. godine izvršile napad sa istočne i zapadne granice. Pri tome su ušle duboko u teritorij današnje indijske savezne države Arunachal Pradesh i u dio himalajskog regiona Kašmir. Rat je trajao mjesec dana. Tokom tog sukoba život je izgubilo oko 2000 ljudi.

Historijska dimenzija

Rat je Indiju zadesio nepripremljenu. Njemu je međutim prethodila duga, komplicirana predistorija koja seže više stoljeća unatrag. U drugoj polovici 18. stoljeća nastala je kolonija Britanska Indija. Ona je obuhvatala današnju Indiju, Pakistan, Bangladeš kao i dijelove Mijanmara. 1835. godine između Velike Britanije i Rusije došlo je do tzv. Great Gamea. Riječ je bila o borbi za prevlast u Centralnoj Aziji. Rusija je pokušala proširiti svoj utjecaj na područja u pravcu juga. Tibet se pri tome nalazio između fronta dva kraljevstva. Početkom 20. stoljeća Tibet je postao britanski protektorat. Ipak 1912. godine Kina je obnovila svoj zahtjev da polaže pravo na taj region. Međutim, Tibet je 1913. godine proglasio nezavisnost. Velika Britanija se 1914. godine odrekla svog prava na Tibet. Bilo je to na koferenciji u Šimli na kojoj je uz Tibet učestvovala i Kina. Henry McMahon, ministar vanjskih poslova Britanske Indije uspio je tokom pregovora dogovoriti graničnu liniju sa Kinom, koja je po njemu nazvana McMahon linija. Ovu, 3000 kilometara dugu granicu, Kina je za razliku od Indije promatrala kao privremenu. "Kina je liniju McMahon promatrala kao kolonijalnu granicu koja je padom kolonijalizma zastarila," kaže Betz.

Od braće do neprijatelja

1947. godine Indija i Pakistan su izborili neovisnost od Velike Britanije, 1949. godine je osnovana Narodna republika Kina. Ekspertica za pitanja Kine Anuradha Chenoy sa Univerziteta Džavaharlal Nehru iz Nju Delhija kaže da su Kina i Indija, nakon što su osnovane, željele zapravo prevazići probleme kolonijalne prošlosti i njegovati prijateljske veze. "Nehru je imao viziju da Indija i Kina trebaju biti prijatelji," kaže ona. Njegovo obrazloženje je bilo da obje zemlje imaju mnogo toga zajedničkog, da su obje patile i da bi stoga mogle formirati azijsku osovinu. Slogan je glasio: "Indija i Kina su braća."

Dvije zemlje su 1954. godine postigle sporazum pod nazivom "Pet osnovnih tačaka mirne koegzistencije". Kina je čak bila spremna prihvatiti kao granicu i Liniju McMahon. Zauzvrat je Indija trebala odustati od svojih zahtjeva da regionom Aksai koji je Kina pripojila tokom aneksije Tibeta i koji je sada bio pod njenom kontrolom. Indija nije prihvatila ovaj prijedlog i odgovorila je izrazito oštro. "Ovdje nije bilo riječ o teritorijalnom dobitku. Region Aksai je i danas u ekonomskom smislu potpuno neinteresantan," kaže Betz. Kina je ovaj region trebala mnogo više kako bi preko njega mogla saobraćajno povezati svoje zapadne provincije sa ostatkom zemlje. "Činjenica je da je u obje zemlje porastao nacionalizam," zaključuje Chenoy. Nakon toga je uslijedilo sve više međusobnih manjih čarki na granici. 1959. godine Dalai Lama je pobjegao sa Tibeta u Indiju koja mu je dala azil: bio je to prst u oko u bilateralnim odnosima.

Spriječiti eskalaciju

Interesantno je da Indija i Kina jedna drugoj nikada nisu zvanično objavile rat. Obje strane su pokušale relativno ograničiti ovaj konflikt. Sukob je širom svijeta izazvao veliku zabrinutost posebice jer se u isto vrijeme odvijala i Kubanska kriza. Hladni rat, konfrontacija između komunističkog i demokratskog društvenog uređenja, kao u slučaju Kine i Indije, podignut je na novi nivo. 20. novembra 1962. godine Kina je jednostrano najavila primirje i povukla svoje trupe 20 kilometara iza tzv. McMahon linije. Ekspertica za Kinu Chenoy naglašava da je to Peking uradio sam od sebe. Indija je prethodno zamolila SAD za vojnu pomoć. Da li je to Kina učinila iz straha od eskalacije konflikta? Ili joj je bilo dovoljno to što je Indija pokazala svoje slabosti, te joj je zbog toga pružila ruku? Na ova pitanja istorija do danas nije ponudila nedvosmislene odgovore.

Autorice: Priya Esselborn / Zorica Ilić

Odgovorni urednik: Azer Slanjankić